29 Haziran 2022 tarihinde ölçümü atom saatleriyle yapılan en kısa gün rekoru kırıldı. Normal dönüşünü 24 saatte tamamlayan gezegenimiz, 29 Haziran günü bu süreyi 1.59 milisaniye erken tamamladı. Yani 1.59 ms. hızlı döndü.
Dünyanın dönüş hızı bazı dönemlerde tam olarak 24 saat sürmeyebiliyor. Saniye bazlı düzeltmelerle bu süreler takip edilmektedir. Örneğin; şu anda kalıntıları ile yakıt ve enerji ihtiyacını karşıladığımız dinazorlar döneminde 1 yıl 372 güne tekabül etmekteydi. 1 gün ise 23 saat 31 dk idi. Dünyamız o tarihlerde çok daha hızlı dönmekteydi. Bu süre 600 milyon yıl önce ise sadece 21 saattir. Her geçen gün gezegenimiz biraz daha yavaşlamaktadır. Bunun en belirgin sebebi "Ay" ' dır. Gel- git etkisi nedeniyle ya da diğer bir değişle Ay' ın varlığı dönüş hızımızı yavaşlatmaktadır. Ancak eksen kayması yaşayan Ay, her yıl 3-4 santim aralığında bizden uzaklaşmaktadır. Bu nedenle dönüş hızımıza olan etkisi değişkenlik göstermektedir.
Son 50 yılda yaşanan en kısa gün olan 29 Haziran günü 1.59 milisaniye' lik zamanı en anlaşılabilir şekliyle anlatmak gerekirse bir göz kırpma hızında gerçekleşmiştir. Bu kadar küçük zaman farklarını ise bilim insanları atom saatleri ile ölçmektedir.
Dünyanın dönüş hızı neden bir anda arttı?
Bilim insanları bu konuda malesef net birşey söyleyememektedir. Ancak farklı teoriler mevcuttur.
Eriyen buzulların yer kabuğunu hareket ettirmesi sonucu olabileceğini düşünenler var. Ayrıca buzulların yaptığı baskı ve basınç nedeniyle Dünyanın şekli kutuplardan basık, ekvatordan şişkindir. Eriyen buzullar sonucu bu baskı her geçen gün azaldığından kabuk yukarı doğru hareket ederek Dünya daha yuvarlak bir şekil almaya başlamıştır. Bu sayede kütle merkeze yaklaşarak dönüş hızı, olduğundan daha hızlı hareket eder.
Bir diğer teori ise depremlerden dolayı tektonik plakaların hareket ederek, diğer plakaları yukarı veya aşağı hareket ettirir. Nazca plakası Şubat 2010 yılında hareket ederek Güney Amerika plakasının altına doğru ilerleyip Dünyanın dönüş hızına etki ettiği savunuluyor. 2004 yılında yaşanan "Sumatra" depremiyle de yüksek hareket olayları yaşanıp Dünyanın dönüş hızına etki ettiği düşünülmektedir.
2017 yılında jeologların yaptığı araştırmaya göre 32 yıl içerisinde Dünyadaki dönüş hızına etki edecek depremlerde artış olduğu bulgusuna ulaştılar. Şunun altını çizmek isterim; dönüş hızına etki edebilecek yükseklikte yaşanan depremlerin her 32 yılda daha da arttığı sonucuna ulaşmışlardır. Araştırma 1900-2017 yılları arasında 7.0 ve üzeri büyüklükteki depremler üzerinde yapılmıştır. Peki bu döngünün başka etkenlerle bağı olabilir mi? düşüncesi ile tarihsel verilerle de karşılaştırma yapmışlardır.
Dünya, Günrş etrafında bir tam dönüşünü 365.25 gün de tamamlar. O nedenle her 4 yıl da bir, Şubat ayına 1 artık gün ilave edilir. İşte buradan yola çıkarak, 2024' de Şubat ayına 1 gün eklenecektir. 2024 yılına artık yıl diyebiliriz. :) Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı nedeniyle artık saniye uygulaması da yapılmaktadır. Buna göre 1972 yılından günümüze dek, 27 saniye eklenmiştir. Iers (Uluslararası Dünya Dönüş Ve Referans Sistemleri Servisi) tarafından genellikle 6 ay önceden eklenecek saniyeye karar verilir. Kendi web sitelerinde yayınladıkları tablolar ile yıl yıl eklenen saniyeleri servis etmekteler.
Eklenen bu saniyeler en çok deniz aşırı deniz araçları ve gps kullanan sistemler için çok büyük önem arz etmektedir. Sebebi bu gibi cihazların hatalı bildirimler vermesidir. Buna en büyük örnek ise 2015 yılında twitter, instagram, vb platformların artık saniyelere dikkat etmemesi nedeniyle kısa süreyle erişime kapanmasıdır. Hatta bu nedenle sistemlerinin hacklendiği söylentileri doğmuştur. Aynı şekilde borsalarda bundan etkilenmektedir. Yaz saati, kış saati uygulamasında olduğu gibi artık saniye uygulamasının da devam edip ettirilmemesi konusu 2023 yılında yapılacak konferansla karara bağlanacaktır. Fakat gps kullandığımız bu günlerde uygulanmaması ciddi sorunlara neden olabilir. Konumlama sistemleri 1.59 milisaniye gibi kısa süreli zaman sapmaları nedeniyle sahada km' lerce konum sapmalarına neden olmaktadır.
Göz açıp kapayana kadar değişen dönüş hızıyla belki biraz da bizler Dünyaya ayak uydurmalıyız.
Yazan;
Şerif SENCER
idrak34.com Haber Editörü
