Sputnik ÖZETİ| 1,Sovyetler Birliği tarafından üretilen Dünya'nın ilk yapay uydusuydu. Sovyetler Birliği tarafından 4 Ekim 1957'de başarıyla fırlatılan yörüngeye oturtulan Sputnik 1 uydusu soğuk savaş yıllarında süper güçler arasında yeni bir rekabet olan uzay uarışını başlattı.
3 Kasım 1957'de yine Sovyetler Birliği Sputnik-2 isimli uydusunu Laika adındaki köpek ile birlikte fırlattı. Roketin geri dönüş mekanizması bulunmuyordu. Laika uzayda insanların ne kadar dayanabileceğini test etmek amacıyla kurban edilmişti. Ancak roket fırlatıldıktan sonra Sputnik-2 Dünya yörüngesine oturmuştu ama ateşleme sistemi ve kabinin ısınması sebebiyle Laika kısa sonra hayatını kaybetti.
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) tarafından geliştirilen Explorer 1 uydusu 1 Ocak 1958'de başarıyla fırlatıldı. Uydu 13,3 kg ile 83 kg’lık Sputnik 1’den oldukça küçük olmasına rağmen Van Allen Radyasyon Kuşakları’nın keşfetti. Bu sırada NASA henüz kurulmamıştı.
1 Ekim 1958 tarihinde NASA (National Aeronautics and Space Administration) ABD'nin uzay programı çalışmalarından sorumlu olarak kuruldu. NASA bünyesinde fırlatılan ilk uzay aracı 11 Ekim 1958’de fırlatılan Pioneer oldu. NASA daha sonra 1969 yılında Apollo 11 programı kapsamında Ay yüzeyine insanlı ilk uzay uçuşu gerçekleştirerek uzay yarışında bir daha kimseye kaptırmamak üzere lider oldu.
NASA kurulduktan sonra Sovyetler Birliği arasında uzun bir süre uzay alanında rekabet devam etti. Bu rekabet nedeniyle Birleşmiş Milletler tarafından Dış Uzay Andlaşması, resmi adıyla uluslararası uzay hukukunun temelini oluşturan antlaşma hazırlandı. 27 Ocak 1967'de ABD, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin imzasını da taşıyan antlaşma 10 Ekim 1967'de yürürlüğe girdi.
Bugün gelinen noktada ise başta Çin olmak üzere artık birçok ülke uzay yarışına geçte olsa katıldı. Hatta devletlerin de ötesinde SpaceX gibi özel şirketler uzaya roket fırlatıyor ve uydu yerleştirebiliyor.
UZAY ENDÜSTRİSİ SON 10 YILDA 2 KAT BÜYÜDÜ
Ülkelerin uzay yatırımları açışından fikir veren uydu endüstrisi, son 10 yılda yaklaşık 2 katına çıkarak 271 milyar dolara ulaştı. Uyduların yapımında ve fırlatılmasında özel şirketlerin rolü arttı.
Çevrim içi istatistik portalı Statista'nın verilerine göre, dünya yörüngesinde 1 Ocak 2022 itibarıyla 4 bin 852 aktif uydu bulunuyor.
Bu uyduların 2 bin 944'ü ABD'ye aitken, ABD'ye en yakın ülke 499 uydu ile Çin oldu. Rusya ise 169 uydu ile dünya genelinde uzayda en çok uydusu bulunan 3’üncü ülke konumunda.
UZAY YARIŞINDA ABD HÂLÂ LİDER
2021'de, küresel olarak uzay programları için yapılan harcamalar Kovid-19 salgınına rağmen bir önceki yıla kıyasla yüzde 10,7 artışla 92 milyar dolara çıktı.
Geçen sene uzay araştırmalarına 54,6 milyar dolar harcayan ABD, dünyanın en büyük uzay yatırımcısı olma unvanını korudu. ABD'nin hemen ardından gelen Çin ise 2020'de 8,85 milyar dolar olan uzay yatırımlarını geçen yıl 10,29 milyar dolara çıkardı.
Çin'i sırasıyla 4,21 milyar dolar ile Japonya, 3,95 milyar dolar ile Fransa, 3,57 milyar dolar ile Rusya, 2,57 milyar dolar ile Avrupa Birliği (AB), 2,38 milyar dolar ile Almanya ve 1,96 milyar dolar ile Hindistan izledi.
ÇİN UZAY YARIŞINDA ABD'YE YAKLAŞTI
Uluslararası uzay yarışı, Soğuk Savaş döneminde Rusya-ABD rekabeti etrafında şekillenirken, uzay çalışmalarının öneminin anlaşılması ile birlikte günümüzde başta Çin olmak üzere Hindistan, Japonya, Güney Kore gibi ülkeler de bu yarışta yerini almaya çalışıyor.
ABD'den sonra uzayda en fazla uydusu bulunan 2'nci ülke olan Çin, uydu teknolojisinin yanı sıra Ay ve Mars keşif görevleri ve insanlı uzay seferlerine yönelik iddialı adımlarıyla 2000'li yıllardan itibaren küresel uzay yarışında yeni güç olarak ortaya çıkıyor.
ABD'nin Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) programına katılımını engellemesi nedeniyle kendi uzay istasyonunu kurmak için çalışmalar yürüten Çin, taykonot Yang Livei ile 15 Ekim 2003'te ilk insanlı uzay yolculuğunu gerçekleştirdi.
Çin'in çekirdek modül, iki laboratuvar modülü ve bir uzay teleskobundan oluşması planlanan Tiengong adı verilen uzay istasyonun ise bu yıl sonunda tamamlanması hedefleniyor.
İstasyonun Tienhı (göksel uyum) adı verilen çekirdek modülünü, 29 Nisan 2021'de fırlatan Çin, ABD'den sonra uzay çalışmalarına en fazla yatırım yapan ülke konumunda.
UZAY YARIŞINA TÜRKİYE'DE KATILDI
Türkiye Uzay Ajansı (TUS) tarafından Dünya’daki gelişmeleri dikkate alarak, ülkemizdeki mevcut potansiyeli değerlendirmek üzere ülkemizin uzay politikaları alanındaki vizyonunu, stratejilerini, hedeflerini ve projelerini, koordineli ve entegre olarak yürütülmesine yönelik Milli Uzay Programı hazırladı.
Milli Uzay Programı kapsamında Türkiye'nin Uluslararası Uzay İstasyonu'na bilim insanı gönderme, Ay'a gezici araç gönderme ve uzay limanı inşa etme gibi planları yer alıyor.