Küçük ÖZETİ| bir beylik olarak kurulan Osmanlı önce devlet, daha sonra da dünyanın dört bir yanına hükmeden bir imparatorluk haline gelmiştir. Devletin sınırları genişledikçe yabancı ülkelerle, özellikle Avrupa ülkeleri ile olan ilişkiler artmış ve savaş meydanında kazanılan zaferler diplomatik antlaşmalarla taçlandırılmıştır. Elbette Osmanlı Devleti’nin imzaladığı antlaşmalar son dönemde zaferden uzak detaylar barındırıyordu.
Osmanlı Devleti’nin imzaladığı tüm antlaşmaların yalnızca adı yazılsa bile ciltler dolusu kitap ortaya çıkar. Bu nedenle yazımızda 15. yüzyıldan sonra yani Osmanlı’nın en hareketli zamanlarında imzalananlardan başlayarak bu koca imparatorluğu çöküşe götüren süreçteki en önemli antlaşmalara odaklandık. Gelin Osmanlı Devleti’nin imzaladığı antlaşmalara ve bu antlaşmaların tarihleri ile önemine yakından bakalım.
Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en önemli antlaşmalar:Edirne Segedin Antlaşmasıİstanbul AntlaşmasıAmasya AntlaşmasıFerhat Paşa AntlaşmasıZitvatorok AntlaşmasıNasuh Paşa AntlaşmasıKasr-ı Şirin AntlaşmasıBucaş AntlaşmasıKarlofça Antlaşmasıİstanbul AntlaşmasıPrut AntlaşmasıPasarofça AntlaşmasıBelgrad AntlaşmasıKüçük Kaynarca AntlaşmasıZiştovi AntlaşmasıYaş AntlaşmasıBükreş AntlaşmasıEdirne AntlaşmasıKütahya AntlaşmasıHünkar İskelesi AntlaşmasıParis AntlaşmasıAyastefanos AntlaşmasıBerlin AntlaşmasıUşi AntlaşmasıLondra AntlaşmasıMondros Ateşkes AntlaşmasıSevr Antlaşması
1444 yılında Osmanlı Devleti ile Macar Krallığı arasında imzalanmış olan Edirne Segedin Antlaşması ile birlikte iki devlet 10 yıl boyunca boyunca birbirleriyle savaşmama sözü vermiştir. Edirne Segedin Antlaşması ile aynı zamanda Osmanlı’nın Bulgaristan üzerindeki hakları tanınmıştır.
İstanbul Antlaşması1533 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanmış olan İstanbul Antlaşması ile birlikte Avusturya, Osmanlı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir. Daha da önemlisi İstanbul Antlaşması ile Avusturya Arşidükü, Osmanlı sadrazamına denk sayılmıştır.
Amasya Antlaşması1555 yılında Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanmış olan İstanbul Antlaşması, İran ile Osmanlı arasında imzalanan ilk antlaşma olarak tarihe geçmiştir. İstanbul Antlaşması ile birlikte Doğu Anadolu ve Tebris bölgesinin Osmanlı kontrolüne girdiği kabul edilmiştir.
Ferhat Paşa Antlaşması1590 yılında Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanmış olan Ferhat Paşa Antlaşması ile birlikte Azerbaycan ve Gürcistan, Osmanlı’nın hakimiyetine girmiştir. Ferhat Paşa Antlaşması sonucunda Osmanlı, doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Zitvatorok Antlaşması1606 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanmış olan Zitvatorok Antlaşması ile birlikte Osmanlı’nın 1533 İstanbul Antlaşması’nda kazandığı haklar kaybedilmiştir. Zitvatorok Antlaşması sonucunda Avusturya Arşidükü, Osmanlı padişahına denk sayılmıştır.
1611 yılında Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanmış olan Nasuh Paşa Antlaşması ile birlikte 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’nda Osmanlı’nın aldığı yerler İran’a geri verilmiştir. Nasuh Paşa Antlaşması, Osmanlı tarihinde kazanılmış toprağın geri verildiği ilk antlaşmadır.
Kasr-ı Şirin Antlaşması1639 yılında Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanmış olan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile birlikte Bağdat, Basra, Şehrizor bölgeleri Osmanlı’ya bırakılmıştır. Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü İran - Türkiye sınırı belirlenmiştir.
Bucaş Antlaşması1672 yılında Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında imzalanmış olan Bucaş Antlaşması ile birlikte Podolya, Osmanlı kontrolüne bırakılmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı, batıdaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Karlofça Antlaşması1699 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya, Venedik, Rusya ve Lehistan’ın oluşturduğu Kutsal İttifak arasında imzalanmış olan Karlofça Antlaşması ile birlikte Osmanlı, batıdaki en büyük toprak kaybını yaşamış ve devletin duraklama dönemi biterek gerileme dönemi başlamıştır.
İstanbul Antlaşması1700 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan İstanbul Antlaşması, Karlofça Antlaşması’nın devamı olarak kabul edilir. İstanbul Antlaşması ile birlikte Osmanlı, Rusya’ya karşı ilk kez toprak kaybetmiş ve Azak Kalesi’ni Ruslara vermiştir.
1711 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Prut Antlaşması ile Azak Kalesi Osmanlı’ya geri verilmiştir. Prut Antlaşması, Karlofça Antlaşması ile kaybedilen toprakları geri alma umudu doğurmuştur.
Pasarofça Antlaşması1718 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanmış olan Pasarofça Antlaşması ile birlikte Belgrad ve Yukarı Sırbistan bölgesi Avusturya’nın kontrolüne bırakılmıştır. Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı’nın Lale Devri başlamıştır.
Belgrad Antlaşması1739 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ve Rusya arasında imzalanmış olan Belgrad Antlaşması ile birlikte Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı toprakları Osmanlı’ya geri vermiştir. Belgrad Antlaşması, 18. yüzyılda Osmanlı’nın imzaladığı son kazançlı antlaşmadır.
Küçük Kaynarca Antlaşması1774 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Küçük Kaynarca Antlaşması ile birlikte Kırım bağımsız olmuş ve Ruslar, Osmanlı’da yaşayan Ortodoksların koruyucusu olmuşlardır. Daha da önemlisi Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı ilk kez savaş tazminatı ödemiştir.
Ziştovi Antlaşması1791 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanmış olan Ziştovi Antlaşması ile birlikte Avusturya, 1787 – 1791 Osmanlı – Avusturya Savaşı’nda aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir. Ziştovi Antlaşması, Osmanlı ile Avusturya arasında imzalanan son antlaşmadır.
1792 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Yaş Antlaşması ile birlikte Rusya’nın Kırım üzerindeki hakimiyeti kabul edilmiş ve Osmanlı’nın gerileme dönemi sona ererek dağılma dönemi başlamıştır.
Bükreş Antlaşması1812 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Bükreş Antlaşması ile birlikte Sırplara özel bir statü verilmiştir.
Edirne Antlaşması1829 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Edirne Antlaşması ile birlikte Yunanistan bağımsız olmuştur. Azınlık isyanları sonucunda bağımsız olan ilk devlet Yunanistan’dır.
Kütahya Antlaşması1833 yılında Osmanlı Devleti ile Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa arasında imzalanmış olan Kütahya Antlaşması ile birlikte Şam ve Girit bölgesi Kavalalı’ya verilmiştir. Daha da önemlisi Kütahya Antlaşması ile ilk kez Osmanlı, kendi valisine bir ayrıcalık vermiştir.
Hünkar İskelesi Antlaşması1838 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Hünkar İskelesi Antlaşması, bir saldırmazlık antlaşmasıdır. Hünkar İskelesi Antlaşması, Osmanlı’nın boğazlar üzerinde söz sahibi son antlaşmadır. Sonrasında boğazlar uluslararası bir mesele haline gelmiştir.
Paris Antlaşması1856 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya, İngiltere ve Fransa arasında imzalanmış olan Paris Antlaşması ile birlikte Osmanlı bir Avrupa devleti olarak kabul edilmiştir ve Eflak ile Boğdan’a ayrıcalıklar verilmiştir.
1878 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmış olan Ayastefanos Antlaşması ile birlikte Osmanlı büyük oranda toprak kaybetse de batılı devletlerin araya girmesi ile bu antlaşma uygulanmamıştır.
Berlin Antlaşması1878 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Ayastefanos Antlaşması yerine imzalanmış olan Berlin Antlaşması’nda Osmanlı ile birlikte İngiltere, Fransa ve Avusturya da taraf olmuştur. Berlin Antlaşması ile birlikte Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız olurken Kars, Ardahan, Batum Rusya’ya bırakılmıştır.
Uşi Antlaşması1912 yılında Osmanlı Devleti ile İtalya arasında imzalanmış olan Uşi Antlaşması ile birlikte Trablus ve Bingazi bölgesi İtalya’ya bırakılmıştır. Uşi Antlaşması ile Osmanlı, Kuzey Afrika’da bulunan son toprağını da kaybetmiştir.
Londra Antlaşması1913 yılında Osmanlı Devleti ile Bulgaristan Krallığı arasında imzalanmış olan Londra Antlaşması ile birlikte Edirne ve Kırklareli kaybedilmiş, Arnavutluk bağımsız olmuştur. Londra Antlaşması ile Osmanlı’nın Balkanlardaki egemenliği sona ermiştir.
Mondros Ateşkes Antlaşması1918 yılında Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmış olan Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı’nın teslim belgesi olarak kabul edilir. Mondros Ateşkes Antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
Sevr Antlaşması1920 yılında Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmış olan Sevr Antlaşması, Osmanlı topraklarının işgalciler tarafından paylaşıldığı antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşma olan Sevr Antlaşması, Meclis-i Mebusan tarafından onaylanmadığı için hukuki olarak geçerli sayılmamaktadır.
15. yüzyıldan sonra Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en önemli antlaşmalardan bazılarını listeleyerek kısaca bu antlaşmaların tarihi değiştiren detaylarından bahsettik. Savaşlarda kanla kazanılmış toprakların birkaç imza ile kaybedilmesi tarihimizin en büyük acısıdır. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
www.idrak34.com
Editor : Şerif SENCER
