Arşiv ÖZETİ| belgeleri incelenerek gerçekleştirilen Atatürk’ün ailesi ile ilgili çalışma, şu an içeriğimize de ışık olacaktır. Birçok araştırmacı tarafından gerçekleştirilen şecere sonuçları incelendiğindeyse Atatürk’ün hem anne hem de baba soyunun Anadolu’ya göçen yörüklerden geldiği doğrulanıyor.
Baba tarafının 15, anne tarafının 13 kuşak öteye götürüldüğü araştırma sonucunda Atatürk’ün büyük büyükdedesinin bugün Bursa’nın Yeşil Türbesi’nde yer aldığı görülüyor. Gelin birlikte bu kafa karışıklığını biraz da olsa giderelim.
Bu konuyla ilgili birçok araştırma yapıldı.
Enver Behnan Şapolyo, Mustafa Kemal Atatürk’ün anne ve baba soyuyla alakalı çalışmalar yürüten ilk kişidir. Özellikle Makbule Hanım ile de görüşme yapan kişi olması bakımından kendisinin yaptığı çalışma, doğruluk bakımından önem arz ediyor.
Faik Reşit Unat ise konuyla alakalı araştırma yapmış ve Şapolyo’nun vermiş olduğu bilgileri araştırmasında tartışmıştır. Fakat bu çalışmalardan en bilineni ise Şevket Süreyya Aydemir’in “Atatürk’ün Baba Soyunun Şeceresi” başlıklı araştırmasıdır. Verdiği bilgiler, -biraz eksik olsa da- baba soyuyla alakalı önemli bir kaynak niteliği taşır.
Ömer Sami Coşar ve Burhan Köksel de konuyla ilgili önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Özellikle Köksel, aile efradından bazı kişilerle dost olduğu için bu çalışmada önemli belgelere de yer veriyor.
Daha pek çok çalışma, Atatürk’ün soyuyla ilgili bizlere önemli bilgiler veriyor.
Bunların arasında ömrünü Atatürk’ün hayatıyla ilgili atılan iftiraları ortaya çıkarmaya adayan Araştırmacı Yazar Mehmet Ali Öz de var. Öz, gerçekleştirilen çalışmaların içerisinde Atatürk’ün soyuyla ilgili yeterli bilgilerin olmadığını ifade etmiştir. Bu konuyla ilgili kollarını sıvayan Öz, konuyla ilgili ilk kitabını da 2014’te yayımlamıştır.
Atatürk’ün babası Ali Rıza Bey’in soyunun Selanik Mevlevihanesi Postnişin Şeyh Hasan Efendi’ye kadar uzandığını kitabında belgelemişti. Babasının o dönemler vakıflarda çalıştığı senelere ait belgeler, yaşadıkları bölgelere ait bilgiler aynı kaynakta yer alıyor.
Bu belgelerde ilginç bir bilgi de var:
Mehmet Ali Öz, verdiği belgelere göre Atatürk'ün babasına bağlanan emekli maaşına kadar söz etmişti. Fakat ilginç kısım şu ki, belgelere göre Atatürk’ün doğum tarihinin 1881 değil de 1877 olduğu görülüyor. Ali Rıza Efendi’nin 1893 emekli maaş belgesine bakan Öz, Mustafa Kemal’in o yıllarda 16 yaşında olduğu bilgisine ulaşmış.
Osmanlı arşiv belgeleri, tapu tahrir defterleri, nüfus ve temettuat defterleri gibi birçok belgeye dayanarak bilgileri veren Mehmet Öz, Atatürk’ün dedelerinden birinin Yeşil Türbe’de olduğunu da söylüyor.
Osmanlı dönemine ait kaynaklarda, Atatürk'ün ailesinin Balkanlar'a zorunlu göç ettirilen Türkmen aşiretlerinden olduğu belirtilir.
Aileler, Anadolu'dan farklı tarihlerde Konyar adıyla bilinen bölgelerden Balkanlar'a yerleştirilmiştir. Bu bilgiler, Aşıkpaşazade, Oruç Bey ve Neşrî tarihlerindeki bilgilere dayanmaktadır. Osmanlı dönemine ait bu kayıtlarda, 1385'te Saruhan'dan Serez'e, 14. yüzyılın ilk yarısında Aydın civarından Selanik'e çeşitli Türkmen aşiretlerinin gönderildiği belirtilir.
Atatürk'ün ailesiyle ilgili kitaplardaki soy bilgilerinin kayıtlarına bakıldığında göçlerle ilgili Osmanlı'nın Murat, I. Bayezid, I. Mehmet, II. Murat ve II. Mehmet dönemlerinde Anadolu'nun çeşitli bölgelerinden Balkanlar'a zorunlu göçlerin gerçekleştiği biliniyor. Bu dönemde, farklı tarihlerde sürgün veya fetih yoluyla Balkanlar'a gönderilen aileler; çeşitli bölgelerdeki şehir, kasaba ve boş arazilere yerleştirilmiştir.
Ancak sorun şurada: Türkmen-Yörük ailelerinin Balkanlar'a göçüyle ilgili kesin bilgiler veren kaynak neredeyse yok.
Ali Rıza Efendi'ye ait bilgiler. .via-text { background-color: rgb(0,0,0); /* Fallback color */ background-color: rgba(0,0,0, 0.4); /* Black w/opacity/see-through */ color: white; font-weight: 300; font-size: 0.75em; position: absolute; bottom: 0%; right: 0; z-index: 2; padding: 5px !important; text-align: left; }
Bu durum, Atatürk'ün ailesi için de geçerli. Çeşitli kaynaklarda Atatürk'ün anne ve baba tarafının Balkanlar'a göç ettirilen ailelerden olduğu belirtilse de belgelerin ve tarihi kayıtların eksikliği araştırmacıları zorluyor. Göç sırasında hangi tarihte ve hangi bölgeden geldikleri, hangi aileden oldukları net değil.
Osmanlı arşivinde bulunan belgelere göre, Atatürk'ün ailesi en az yedi-sekiz nesil boyunca Selanikli olup, şehrin önde gelen ve saygın ailelerinden birine mensuplardı. Atatürk'ün hayatına dair tüm kitaplarda, Ali Rıza Bey'in ailesinin Aydın'ın Söke ilçesinden geldiği, Zübeyde Hanım'ın ailesinin ise Konya ve Karaman çevrelerinden olduğu ifade edilir. Zübeyde Hanım'ın ailesinin Selanik Sarıgöl-Eğribucak bölgesine, Ali Rıza Bey'in ailesinin ise Kocacık (Kuzey Makedonya) ve çevresine yerleştikleri, daha sonra her iki ailenin Selanik'e göç ederek yerleştikleri belirtiliyor.
Aşıkpaşazade, Oruç Bey ve Neşrî tarihlerinde "1385’te Saruhan taraflarından Serez’e, 14. asrın ilk yarısında Aydın civarından Selanik’e çeşitli Türkmen aşiretleri yerleştirildiği" bilgisi yer alıyor.
Atatürk'ün babası Ali Rıza Bey'in ailesinin göç hikâyesi, Enver Behnan Şapolyo'ya göre "Aydın/Söke'den Mora'ya (Yunanistan), Mora'dan Kocacık'a, oradan Selanik'e" şeklindedir. Tarihçi Cemal Kutay ise, Konya/Karaman veya Aydın/Söke'den göç ettiklerini, önce Vidin'e (Bulgaristan), ardından Serez'e (Yunanistan) gelip 1827'deki Rus mağlubiyetinden sonra Selanik'e yerleştiklerini belirtir.
Ayrıca Kutay, Kocacık nahiyesinin adının bu Yörük Türkmen gruplarından aldığını ifade ediyor ve bu yörüklerin Türkleşme sürecinde önemli rol oynadığını vurgular. Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi'nin aileleri Selanik vilayetine bağlı Manastır ve Debre sancağının ahalisi olan Vodina Sancağı'nın Sarıgöl bölgesine iskân edilmiştir. Aile, Langaza'dan Selanik'e göç etmiştir.
Zübeyde Hanım'ın Baraklı Köyü'nde (Bursa) doğduğu, kaynaklarda belirtiliyor.
Selanik ve çevresi, Osmanlı tarafından ilk kez 1394'te Yıldırım Bayezid'le fethedildi. Bu fetihle birlikte Batı Trakya'daki şehir ve kasabalar ele geçirilerek Yenişehir alındı. Teselya'ya (Yunanistan'ı oluşturan 13 bölgeden biri) yapılan akınlarla bu bölgeler Türkler tarafından iskân edildi. Atatürk'ün hem baba hem de anne soyu, I. Murat döneminde Balkanlar'a iskân edilen Türkmen-Yörükleri'nden geliyor. Anadolu'dan göç edilerek Türkleştirilen Yörük ve Türkmenler, Rumeli'nin fethinden sonra buralara yerleştirilmiştir.
Sarıgöl nahiyesi ve köyleri, Manastır Vilayeti'nin Debrey-i Bâlâ Sancağı'na bağlı Vodina kazasının batısında yer alır ve Makedonya ile Tesalya'nın fethinden sonra Konya çevresinden getirilen Türklerin iskân edildiği bir bölgedir. Atatürk'ün ataları, Anadolu'dan gelerek Selanik'in batısındaki Vodina Sancağı'nın Sarıgöl bölgesine, "Kayalar" (diğer adı "Kocacık") nahiyesine yerleşmişlerdir. Osmanlı arşivi kayıtlarında bu yer ayrıca "Kapucular (Kapucuzadeler) karyesi" olarak geçer.
Bu konuyla ilgili içeriğimizi aşağıdaki bağlantıdan okuyabilirsiniz:
Editor : Şerif SENCER
