Tütün, ÖZETİ| alkol, tuz, barut ve yanıcı maddelerin büyük gücü Tekel’in başarılı yıllarının ardından gelen hazin sonu, bazı soru işaretlerini akıllarda bırakırken aslında birçok kişiyi de mağdur etti.
Tekel’in kuruluşundan, yok olmasına kadar geçen süreyi başa saralım ve ülkenin tütün ile tanışmasından başlayalım.
Osmanlı İmparatorluğu'nun tütün macerası: yasaklar ve özgürlükler
Osmanlı İmparatorluğu'nun tütünle tanışması, 1600-1605 yıllarına yetişebildi. Dönemin İngiliz ve Venedik gemicileri, tütünü Osmanlı topraklarına yaydılar ve tütünün Osmanlı topraklarındaki hikâyesi başladı.
Tütünün İzmir'in Selçuk ilçesinde ilk kez üretilmeye başlanması ile 1612 yılında Osmanlı coğrafyasında iyicene yaygınlaşmaya başladı. Ancak 1621 yılında Genç Osman döneminde tütün yasakla karşılaştı. IV. Murat döneminde tütün nedeniyle çok sayıda insan öldürüldü ve tütün kullanımı sıkı bir şekilde denetlendi.
Tütünün bu baskıcı dönemi, Bahai Efendi'nin 1646 yılında tütünün serbest bırakılmasıyla sona ererken yasaklarla başa çıkılamaması ise tütünün ilk resmî vergisini ortaya çıkardı. Ekim alanlarının arttırılması ve Avrupa’nın Osmanlı tütününü beğenmesi ile de 1696 yılında tütün ihraç edilmeye başlandı.
Osmanlı’nın ilk dış borcunu, Tekel ödemeye başladı.
Osmanlı, zayıf bir ekonomik durumla karşı karşıya kaldı. Osmanlı-Rus Savaşı'nın patlak vermesi, imparatorluğun ekonomik düzenini daha da bozdu ve dış borçlanma ihtiyacı doğdu.
Osmanlı İmparatorluğu, bu zor dönemdeki ilk dış borçlarını almaya karar verdi. Borçlanmanın ardından Osmanlı İmparatorluğu ile Fransa ve İngiltere arasında bir Ticaret Antlaşması imzalandı. Antlaşma ile tütün ithalatı yasaklandı. Bu, yerli tütün üretimini teşvik etmeye yönelik bir adım oldu.
1862 yılında ise “Tekel” kuruldu. Bu, tütün işlerinin devlet himayesine girdiği dönemin başlangıcıydı. Ancak 1879'da Rusumu Sitte Kararnamesi ile tütün, tuz ve alkollü içeceklerin gelirleri önce yabancı bankerlere ardından da 1882’te Düyûn-ı Umûmiye’ye (Osmanlı İmparatorluğu'nun iç ve dış borçlarını denetleyen kurum) bırakıldı. Sonrasında da imtiyaz, Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü'l-Menfaa Reji’ye geçti.
Editor : Şerif SENCER
