Haberlerde, ÖZETÄ°| sosyal medyada ve farklı mecralarda tartışılan kutup konularda bilimsel makalelere dayandırılan argümanlar olduÄŸunu görmüşsünüzdür. Örnek olarak yıllardır internet gündeminden düşmeyen ‘kahve zararlı mıdır?’ konusunu gösterebiliriz.
Bu konu hakkında bazı kişilere gittiğinizde size kahvenin yararlı olduğunu ve bilimsel makalelere göz attıktan sonra buna karar verdiklerini söylerler. Öte yandan bazı kişiler ise yine bilimsel makaleleri göstererek kahvenin zararlı olduğunu savunur. Peki bilime dayandırılan bu iki argümanı nasıl değerlendirebiliriz?
Cherry picking yanılgısı tam olarak bu:
Yine örneğimiz üzerinden devam edelim. Kahveyi seven kişiler, bilimsel makalelerde kahvenin yaralı olduğu kısımları kaynak gösterebilir ya da sadece yararlı olduğunu söyleyen araştırmalara bakabilir. Bu bağlamda aksini söyleyen fakat aynı oranda güvenilir olan bilgileri görmezden gelirler, yani cherry picking yanılgısına düşerler.
Aynı ÅŸekilde kahvenin zararlı olduÄŸunu savunmak isteyenler ‘Kahvenin zararları’ ÅŸeklinde bir arama yapıp bulguları kaynak olarak sunabilir. Bu da aynı oranda cherry picking olur. Sizin bunlardan hangisine inanıp inanmayacağınız ise bulguların sunulduÄŸu platforma ya da sunan kiÅŸiye olan güveninize, neye inanmaya yatkın olduÄŸunuza ve en önemlisi objektifliÄŸinize göre deÄŸiÅŸir.
Kahve çok basit bir örnek, biz bunu siyasette, reklam sektöründe ve hatta sağlık sektöründe bile görebiliyoruz:
Her 10 dişçiden 9’u bizim diÅŸ macunumuzu öneriyor gibi reklamları hatırlarsınız. Bu reklamlarda genelde dişçilerin neden bu macuna onay verdiÄŸini ya da neden o 1 kiÅŸinin onay vermediÄŸini pek görmeyiz. Sadece dişçilerden onaylı olması belirtilir ki bu da pek bilinçli olmayan ve diÅŸ macununa ihtiyacı olan alıcının o ürünü tercih etmesi için yeterlidir.
Kaç tane diş doktorunun o macunu test ettiğini ve nasıl test ettiğini bilmeyiz. Onlara üretim aşamasında hazırlanan özel bir kısmın mı iletildiğini yoksa marketten aldığımız şekilde mi onlara verildiğini bilmeyiz.
Bu elbette onlara güvenmeyin demek deÄŸil. DiÅŸ doktorları elbette diÅŸ macunlarının iÅŸlevselliÄŸini diÄŸer gruplardan daha iyi test edecek kapasitede. Burada cherry picking’e neden olan asıl nokta, 9 diÅŸ doktorunun fikrine karşılık 1 doktorun fikrine yer verilmemesi, yani taraflı davranılması. Reklam sektöründe ürünü aÅŸağı çekecek bir fikre yer verilmemesine ÅŸaşırmamak lazım tabii.
Siyasette de bu durumu görürüz. Özellikle de tüm ülkeyi etkileyecek yeni kararlar alınacağı zaman:
Bu noktada siyasiler, fikirlerini belirtirken diÄŸer ülkeleri örnek gösterir ve onlar üzerinden kendi fikirlerini desteklerler. Elbette burada siyasete girmeyeceÄŸiz fakat tüm dünyada bunun söz konusu olduÄŸunu belirtelim. EÄŸitim seviyesi, ekonomi, ve diÄŸer alanlarda yıllardır aÅŸağı doÄŸru giden bir grafiÄŸe sahip olan ülkelerde en ufak bir geliÅŸme gerçekleÅŸtiÄŸinde her ÅŸey mükemmelmiÅŸcesine X sektöründe %3’lük büyüme! gibi ifadelerle paylaşılır.
Fakat yıllardır devam eden devasa gerileme arka planda bırakılır. Bu da cherry picking için saÄŸlam bir örnektir. Yani cherry picking’i, “kiÅŸinin argümanını ya da inanmak istediÄŸi durumu destekleyen kanıtları deÄŸerlendirirken, bunlara zıt gelen karşı argümanlara göz yumması” ÅŸeklinde tanımlayabiliriz.
Cherry Picking’in direkt ve dolaylı olmak üzere iki türü var:
Buraya kadar anlattığımız kısım direkt olandı. Dolaylı olanda ise insan doÄŸası devreye giriyor. Bizler, düşüncelerimizin doÄŸru olduÄŸuna inanmak ister, bu sebeple de ister istemez yanlı davranmaya meyilli oluruz. Bu sebeple yeni edineceÄŸimiz bilgilerde fark etmeden seçici olabilir, taraflı olarak seçtiÄŸimiz bu bilgileri de baÅŸkalarıyla paylaÅŸarak cherry picking’e dahil olabiliriz.
Dolaylı yoldan bu duruma dahil olmaya bir diÄŸer sebep olarak da üşengeçliÄŸi gösterebiliriz. ÖrneÄŸin az önce verdiÄŸimiz siyaset örneÄŸindeki yüzde 3’lük büyümeyi herkesin gördüğünü bilirsiniz. Fakat kaç kiÅŸi perde arkasındaki gerilemeyi görüp diÄŸerleriyle paylaşır? Burada bir üşengeçlik söz konusu olur ve bilgi yığınına dalmak yerine önümüze sunulan bilgi kırıntısıyla yetiniriz.
Herkes böyle yaptığında ise olacakları tahmin etmek zor değil. Gerileme gittikçe büyür ve insanlar bunu bir süre sonra normal karşılamaya başlar. Bu da siyasete ek olarak reklam, moda, sağlık veya hangi alan tarafından uygulanıyorsa o alanın eline, kazançları uğruna kullanabileceği büyük bir güç verir.
Peki biz cherry picking’e karşı ne yapabiliriz?
Her ÅŸeyin öncesinde, hem kendinize hem de karşı tarafa karşı objektif olmanız gerekiyor. Karşı tarafın size objektif olması için de ‘ben doÄŸruyum’ algısını geride bırakıp somut kanıtlar sunmanız gerekiyor. Ä°ki taraf da objektif olduÄŸunda zaten doÄŸru kendi kendini ortaya çıkaracaktır.
Fakat karşınızda birisi olmadığında, bir kuruluşun ya da bir grubun akla pek yatmayan ya da şüpheli fikirleriyle karşı karşıya kaldıysanız tek başınıza sunacağınız karşı argümanlar pek karşılık bulmayabilir. Böyle durumlarda ise kanıtlarınızı kitle iletişim araçlarından, özellikle sosyal medyadan paylaşabilir, diğer insanların bu durumu görerek objektif cevaba ulaşmasını sağlayabilirsiniz.
Son olarak, yanıltıcı haber içeriklerine karşı neler yapabileceğinizi detaylıca anlattığımız bir içeriğimiz bulunuyor. O içeriğimize de göz atarak dijital içerik tüketimindeki objektifliğinize sağlama yapabilirsiniz.
Son olarak: cherry picking’in içindeki objektifliÄŸi pesimistlikle karıştırmayın
Depreme hazırlıksız yakalanan bir şehirde az sayıda bina ayakta kaldıysa X yöntemimiz bunları ayakta tuttu gibi açıklamalar yapılabilir. Bu noktada yıkılan binaları da görmek asıl normal olandır. Bu sebeple durumları veya açıklamaları değerlendirirken aşırı iyimser veya aşırı kötümser olmaktan kaçınmanızı tavsiye ediyoruz.
www.idrak34.com
Editor : Åžerif SENCER
