Salvator Mundi: Öyküsü dedektif romanlarına taş çıkaran dünyanın en pahalı tablosu nerede?

Rönesans ÖZETİ| döneminde yaşayan ünlü İtalyan sanatçı Leonardo da Vinci'nin Dünyanın Kurtarıcısı (Salvator Mundi) adındaki tablosu rekor düzeye satılmıştı. Ancak satıldığı gibi de sırra kadem bastı. BBC Kültür Servisi'nden Caryn James, tablonun peşine düştü. Dünyanın en pahalı tablosu, Suudi Arabistan'da bir yerde, Veliaht Prens Muhammed bin Salman'ın emriyle kilit altında mı tutuluyor?

Sanat dünyasında kimse bunu bilmiyor.

Gözlemcilerin çoğu, tablonun Orta Doğu'da bir yerde saklandığını düşünüyor. Ancak Cenevre'de vergiden muaf bir alanda tutuluyor olabileceğini söyleyenler de var, bin Salman'ın özel yatında olduğunu da. Peki tablo, sahiden Leonardo da Vinci'ye mi ait? Bu da tartışmalı bir konu.

İsa'yı dünyanın kurtarıcısı olarak tasvir eden tablo, 2017'de Londra'daki ünlü müzayede salonu Christie's tarafından satışa çıkarıldığında, Leonardo'nun son eseri olarak tanıtıldı. Tablo, 450 milyon dolara, Suudi Arabistanlı gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın Türkiye'de öldürülmesini emretmekle suçlanan Veliaht Prens bin Salman'ın bir aracısına satıldı.

Ancak o zamanlarda bile Leonardo'nun tabloda birkaç fırça darbesinden başka emeği olmadığından kuşkulananlar vardı, bu kuşkular da giderek arttı. Uluslararası bir entrika ve gizem perdesine bürünen Salvator Mundi'nin öyküsü, şaşırtıcı bir dedektif romanı gibi ilgi çekmeye devam ediyor.

KAYIP BELGESELLERİ

2021'de, 'Kayıp Leonardo' ve 'Satılık Kurtarıcı: Da Vinci'nin Kayıp Başyapıtı mı?' adlarını taşıyan iki yeni belgesel çekildi. Bu belgeseller, Ben Lewis'in 2019'da oldukça ses getiren Son Leonardo adlı kitabını ve yazılan düzinelerce makaleyi izledi. 1500'lü yıllardan kalan tablo, 200 yıldan fazla tarihe gömülmüş, fena halde hasar görmüş, kötü bir şekilde restore edilmiş ve muhtemelen bir Leonardo hayranı tarafından, pek de fazla önemi olmayan bir eser olarak defalarca satılmıştı.

Ancak Salvator Mundi şimdi, sanat dünyasına damgasını vuran para, güç ve jeopolitikanın en önemli simgelerinden biri.

Kayıp Leonardo belgeselinin yapımcılarından Andreas Dalsgaard, BBC Kültür Servisi'ne, "Belgeselin adını seçerken, tablonun ve gerçeğin kayıp olmasından esinlendik. Ancak hazineler ve hazine avı gibi sahnelerle dolu Indiana Jones gibi filmler de ilham kaynağı oldu" dedi.

Salvator Mundi tablosu, 2005'te New Orleans'da adı sanı pek bilinmeyen bir müzayede salonunda ortaya çıktı ve 1175 dolar gibi mütevazı bir fiyata iki New York'lu sanat tacirine satıldı. Tacirler tabloyu saygın bir restorasyon uzmanı olan Dianne Modestini'ye götürdü. Tablonun üzerinde yıllardır biriken kiri ve üst-üste yapılan boyamaları temizleyen Modestini, bunun gerçek bir Leonardo olduğundan kuşkulanan ilk kişi oldu. Kurgusu ve sanat tacirleriyle, sanat tarihçilerinden, araştırmacı gazetecilere kadar birçok kişinin görüşlerine yer vermesiyle ön plana çıkan Kayıp Leonardo belgeselinde, Modestini de ana konuşmacılardan biri.

Siyah veya kırmızı çerçeveli gözlüklerinin ardındaki gözleri ve boğuk sesiyle, zarif ve etkileyici bir ekran kişiliği olmuş.

Tabloyu restore etmek için yıllarını harcayan Modestini, İsa'nın başparmağının altındaki üzeri tekrar boyanmış bölümler ya da sadece Leonardo'nun yaptığı tarzda dudak kıvrımları gibi ayrıntılara dikkat çekerek, ateşli bir şekilde tablonun gerçek bir Leonardo olduğunu savunuyor. Ancak birçok uzman Modestini'nin restorasyonu abarttığını düşünüyor.

Sanat tarihçisi Frank Zöllner, Salvator Mundi'yi "Leonardo'nun stilini Leonardo'dan fazla uygulayan Dianne Modestini'nin başyapıtı" diye niteliyor.

Uzmanların çoğu, tablonun büyük olasılıkla Leonardo da Vinci'nin atölyesinde çalışan yardımcılarının eseri olduğunu, ünlü sanatçının ise son rötuşları yaptığını düşünüyor. Bu, yaygın bir uygulama. Ancak Son Leonardo kitabının yazarı Ben Lewis'in de BBC'ye dediği gibi, belirsizlik öykünün her halini çekici kılıyor. Lewis, "Kimse bunun bir Leonardo olup olmadığını bilmiyor, o yüzden siz de oyuna katılabilir ve Salvator Mundi ile kendi Da Vinci şifrenizi yazabilirsiniz" diyor. Tablonun kalitesi konusunda da farklı görüşler dile getiriliyor.

Amerikalı sanat eleştirmeni Jerry Saltz, Kayıp Leonardo belgeselinde "Büyük bir Leonardo olmak şöyle dursun, bu iyi bir tablo bile değil" derken, tabloyu bizzat görenler bunun muhteşem bir deneyim olduğunu söylüyor.

Belgesellerdeki ilginç yorumların bir kısmı sanatla ilgili bile değil. Kayıp Leonardo belgeselinde sanat yatırımlarıyla ilgilenen Bank of America yöneticisi Evan Beard, sanat eserlerinin genelde diğer mali işlemlerin yolunda gitmemesi halinde kullanılacak bir teminat olarak satın alındığını anlatıyor.

RENKLİ KİŞİLİKLER

Tablonun 2011 yılında Londra'daki National Gallery'de tartışmalı bir şekilde otantik bir Leonardo olarak sergilenmesi önemli bir dönüm noktası oldu. Serginin küratörü Luke Syson, her iki belgeselde de bu kararını savunuyor. Sergi, kesin olmadığı halde Leonardo'ya atfedilen tablonun meşruiyet kazanmasında önemli rol oynadı.

İki yıl sonra bazı renkli kişiler ortaya çıktı. İsviçreli sanat taciri Yves Bouvier, tabloyu 83 milyon dolara New York'taki tacirlerden satın aldı. Resmi, Dmitri Rybolovlev adındaki bir Rus oligark için aldığı söyleniyordu. Bouvier bunu kabul etmedi ama, iki gün sonra tabloyu 127,5 milyon dolara Rybolovlev'e sattı.

Bouvier, yaptığını "her zamanki gibi iş" diye niteliyor. "Ucuza alırsınız, pahalıya satarsınız." İsviçre yetkilileri, bazı sanat eserleri ile ilgili sahtekarlık yapmasından kuşkulandıkları Bouvier hakkında soruşturma açtı, ancak bir suçlamada bulunmadan konuyu kapattı. Tablo, kısa süre sonra Christie's müzayede salonuna gidecekti.

Christie's'deki satış da iyi sahnelenmiş bir oyun gibiydi. Önce tabloyu değil, tabloya bakan insanların yüzündeki ifadeyi gösteren bir tanıtım videosu yayınlandı. Videodakilerin çoğu sıradan insanlardı, ancak aralarında tabloya İsa'nın kendisini görmüş gibi saygı dolu bir ifadeyle bakan ünlü aktör Leonardo DiCaprio da bulunuyordu.

Alıcının kimliği açıklanmadı. Ancak New York Times, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman'ın aracısı tarafından satın alındığını yazınca, tablo birden jeopolitika gündemine taşındı. O dönemde bin Salman, bazı kısıtlamaları gevşeterek Suudi Arabistan'ın imajını parlatmaya çalışıyordu. Sanat dünyasının gözlemcileri, Salvator Mundi'nin Suudi Arabistan'da yeni bir müzenin duvarlarını süsleyeceğini düşündü, ancak tabloyu bir daha gören olmadı.

Gerçi bir ara, Fransa'nın ünlü Louvre Müzesi'nde sergilenecek gibi oldu. Louvre, 2019'da Leonardo'nun 500. ölüm yıldönümünde açacağı sergiye bu eseri de koymak istedi Bu konuda görüşmeler yapılırken, bin Salman bizzat Paris'te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'u ziyaret etti. Sergi basına tanıtılırken, duvarda Salvator Mundi'yi bekleyen bir boşluk vardı, ancak tablo asla buraya asılamadı.

New York Times, Louvre Müzesi'nin, bin Salman'ın tablonun Mona Lisa ile aynı odada sergilenmesi ve dolayısıyla aynı statüde bir eser olarak gösterilmesi talebini reddettiğini yazdı.

Sanat dünyası birçok skandal ve komplo teorisiyle dolu. Ancak hiçbirinin gizemi Salvator Mundi'ye rakip olamıyor. Yeni belgeler ortaya çıkmadıkça (bunca yüzyıldan sonra pek olası değil) veya otantik olduğunu doğrulayacak yeni bir bilimsel yöntem bulunmadıkça (eser çok zarar gördüğü için bu da zor), tablo gizemini sonsuza kadar koruyabilir.

Kayıp Leonardo belgeselinin yapımcılarından Andreas Dalsgaard, "yakında yeni bir bilgi çıkar, doğru olsa da olmasa da, medyanın her yanında patlar" diyor. "Dünyadan saklandığı, geleceği ve akıbeti bilinmediği sürece, esrarengiz olmayı sürdürecek. Çünkü sonuçta eğlenceli bir hikaye."