Güneş ÖZETİ| her ne kadar bize hayatı sunsa da bunu tek başına yapmıyor. Sıcaklığı ve enerjisiyle herkesin çok sevdiği Güneş, aslında Dünya tarafından dizginlendiğinde bize hayatı sunabilir. Eğer Dünya'mız ve atmosferi Güneş'in ışınlarına karşı bir koruma sağlayamasaydı ciddi sıkıntılar bizi bekliyor olurdu.(Ya da olmazdı çünkü biz de olmazdık.) Peki Dünya bunu nasıl yapıyor hiç düşündünüz mü? Dünya'mızın atmosferindeki stratosfer tabakasının bir bölümü olan ozon tabakası, bizler dahil neredeyse Dünya üzerindeki tüm yaşamı Güneş'in tehlikeli ultraviyole ışınlarına karşı koruyor.
Kafamızın üstünde ozon tabakasının olması rahatlatıcı olsa da aslında her yıl ozon tabakasının üzerinde bir delik açılıyor. İnsan kaynaklı oluşan ve 1987 yılında Montreal Protokolü sayesinde önlem alınmaya başlanan ozon tabakasındaki delik, senenin belirli bir döneminde milyonlarca kilometrekarelik boyutlarda deliniyor. Yaklaşık 30 Türkiye boyutunda olan bu delik her sene Antarktika üzerinde oluşuyor. Bu bilgileri öğrendiğimize göre kendimize şu soruyu sorabiliriz: "Ozon deliği neden Kuzey Kutbu ya da Avrupa'da değil de Antarktika'nın üzerinde oluşuyor?" Bugün sizlere tam olarak bu sorunun cevabını vereceğiz.
Asıl sorumuza geçmeden önce: Ozon tabakası neden deliniyor?
Ozon tabakasındaki delik aslında doğal süreçler nedeniyle de oluşabilir ancak deliğin bu denli büyük olmasının asıl sorumlusu biz insanlarız. İnsanlar tarafından kullanılan klor ve brom maddeleri ozon molekülleri ile tepkimeye girerek aslında bizi koruyan molekülleri ayrıştırıyorlar. Bu da ozon tabakasında bir incelme, dolayısıyla da bir delik oluşturuyor.
İnsan nüfusunun yoğunlukta olduğu Kuzey Yarım Küre'den yayılan bu elementler, son derece kararlı yapıya sahipler. Gaz formunda olmalarının yanında uzun ve farklı şartlarda dahi yapılarını koruyabildikleri için rahatlıkla stratosfer tabakasına ulaşabiliyorlar. Buradan da uzun mesafelere ulaşabiliyorlar. Elbette bu yolculukları sırasında klor ve brom gibi elementlerin Antarktika'ya ulaştığını görüyoruz.
Ozon tabakası neden Avrupa'da veya herhangi bir yerde değil de Antarktika'nın üzerinde deliniyor?
Ozon tabakasının Antarktika üzerinde delik oluşturmasının nedeni, kutup bölgelerindeki stratosferik bulutların kimyasal tepkimeler için uygun bir ortam sağlamasından kaynaklanıyor. Ozon molekülleriyle tepkimeye girmeye başlayan klor, brom gibi elementler, stratosferik bulutların içerisinde katı ve sıvı tanecikler oluşmasına neden oluyor. Elbette bu durum da tek başına bir cevap değil. Çünkü Antarktika'daki koşulların bir benzeri de Kuzey Kutbu'nda var ancak burada öyle bir şey yaşanmıyor. Buradaki sebep ise stratosferik bulutların olaşabilmesi için gerekli sıcaklık derecesine ulaşılamaması.
Stratosferik bulutların oluşması için hava sıcaklığının -78 santigrat derecenin altına düşmesi gerekiyor. Antarktika'da günlük sıcaklıklar -90 santigrat dereceye kadar düşebiliyor. Bu da bulutların oluşması için yeterli bir sıcaklık. Kuzey Kutbu'nda ise bu düşüş genelde -80 santigrat derecelerde kalıyor. Bu düşüşü sürekli tutamayan Kuzey Kutbu'nda çoğu zaman stratosferik bulutların oluşması için gerekli olan -78 santigrat derecelik sıcaklıklar görülemiyor. Bu sayede ozon tabakası delikleri kuzey kutbu bölgesinde çok küçük oranlarda oluyor. Antarktika ise özellikle kış ve ilkbahar dönemlerinde rahatlıkla -78 santigrat derecenin altına inebiliyor.
Ozon tabakasının delinmesine karşı nasıl bir önlem alıyoruz?
Ozon moleküllerine zarar veren klor ve brom gibi elementler, insanlar tarafından kullanılan bazı kimyasal bileşiklerde kullanılabiliyor. Özellikle 1987 yılına kadar deodorant, buzdolabı gibi ürünlerde yoğun bir şekilde kullanılan ozon katili elementler, 1987'de yürürlüğe giren uluslararası anlaşma ile bir miktar dizginlendi. Klor ve brom gibi elementlerin kullanımının azaltılması için anlaşan 197 ülke, aynı zamanda dünya üzerindeki en başarılı çevre koruma anlaşmalarından birini yapmış oldular.
Montreal Protokolü gereğince ülkelerin ozon tabakasına zarar veren 96 kimyasalı aşamalı olarak kaldırması için bir zaman çizelgesi bulunuyor. Buna göre gelişmiş ülkeler 2036 yılına kadar bu kimyasalların kullanımını yüzde 86 oranında düşürecekken gelişmekte olan ülkeler ise 2045 yılına kadar ozon deliğine yol açan kimyasalları yüzde 80 oranında azaltacak. Hala devam etmekte olan bu azaltma kararlı bir şekilde devam ediyor. 1970'li yıllarda kontrolden çıkması öngörülen ozon deliğinin günümüzde kontrol altında tutulduğunu söyleyebiliriz. Yapılan araştırmalara göre 1980 yılındaki seviyelere ulaşılabilmesi için 2060 yılına kadar kararlı bir ilerleme gerekiyor.
www.idrak34.com
Editor : Şerif SENCER
