Denise ÖZETİ| Darvall yaşamının baharında genç bir kadındı. Trafikkazası sonrası 2 Aralık 1967’de ağır bir kafa travmasıgeçirdi. Kaldırıldığı hastanede herhangi bir iyileşme şansıolmadığı kararına varıldı. Yaşadığı Güney Afrika’da oyıllarda beyin ölümü ve organ nakliyle ilgili yasalar yoktu.
Aynıhastanede çalışan genç doktor Christian Barnard ise organ naklineoldukça ilgiliydi. Güney Afrika'da ilk böbrek naklini 1967’degerçekleştirmişti. Barnard, çağırdığı adli patoloğundaonayını alarak kalp naklini bu kez insanlarda gerçekleştirmekiçin Denise’i yaşama bağlayan makinelerden ayırdı.
ChristianBernard bundan 55 yıl önce dünyada ilk kalp naklinigerçekleştirdi. Denise’in kalbinin alıcısı, son dönemde kalphastası olan 54 yaşında bir şeker hastasıydı. Hasta 18 günyaşadı ve bağışıklık sistemini bastıran ilaçlar verilmesisonrası zatürreden öldü.
Nakil başarılıydı ancak sonrasındakigelişmeleri denetlemek için daha çok araştırma gerekiyordu. Birsonraki nakil hastası 19 ay, daha sonraki bir hasta ise 23 yılyaşadı. Bernard’ın öncü işlemiyle çağlar boyu insanyapısının özgün ve değiştirilemez bir parçası olarak görülenkalp artık beden değiştirebiliyordu.
İnsanoğlunun kalbe verdiği değerin ilk izlerine 15 bin yıl öncesinden bir mağara resminde rastlayabiliriz. İspanya’da El Pindal Mağarası'ndaki çizimde göğsünde, olasılıkla kırmızı bir kalp bulunan bir mamut vardı ve hedef tahtası olarak kullanıldığı tespit edildi.
Bu, atalarımızda kalbin yaşam ve ölüm kavramlarındaki değerini anlatması açısından önemli bir buluntuydu. Yakın coğrafyamızdan tanıdık bir destan olan Gılgamış ise nabız ölçümünü betimlemesi açısından ilginçtir. Gılgamış, arkadaşı Enkidu'nun ölümüne ağıt yakarken şöyle der: "Kalbine dokunuyorum ama hiç atmıyor." Ayrıca Gılgamış ve Enkidu, bir boğayı öldürdükten sonra çıkardıkları kalbi güneş Tanrısı Şamaş'a sunarlar. Bu da yazılı kaynaklardaki ilk kalp kurbanıdır.
KALPVE AKIL
Kalbinakıl ile özdeş tutulduğuna ilişkin de çok sayıda kavramvardır. Eski Çinliler, kalbin zekânın ve aklın merkezi olduğunainanırdı. Eski Çincede kalp anlamına gelen xin kelimesi de"kalp-akıl" olarak tercüme edilmiştir. Kalp için eskiMısır kelimesi olan Ib ise hem fiziksel kalp hem de zihin, zekâ,anlayış demektir. Mumyalama geleneğinde vücuttaki tüm organlarınboşaltılmasına karşın kalp, öbür dünyaya yolculuk edebilmekiçin vücuda geri yerleştirilen tek organdı. Beyin ise sadecesümüksü maddelerin üretiminden sorumlu tutuluyordu ve mumyalamasırasında demir bir kancayla burundan dışarı çekilirdi.
EskiYunanlar, kalbin duyguların kaynağı olduğuna inanıyorlardı.Bedende iki ruh vardı; beyinde yer alan psişe sonsuz yaşamruhuydu. Kalpteki thymos ise kontrol edilebilen duygu vearzulardı. Homer, İlyada'da (MÖ 762) şöyle yazmıştı:"Yüreğinde bir şeyi gizleyip başka bir şey söyleyenadamdan, Hades'in kapıları kadar nefret ediyorum." Burada,aşkın da yürekten geldiğini düşünen eski Yunanların meşhurefsanesini de hatırlamadan geçemeyiz.
Apollon,Eros'u yay ve oklarıyla çalışırken görür. Ona, bu silahlarıkullanmamasını söyleyerek kendisi gibi kudretli savaş Tanrılarınabırakmasını ister. Sinirlenen Eros, Parnassus Dağı'na tırmanırve tepeden iki ok atar. İlki, Apollon'un kalbini deler ve bir andaDaphne'ye aşık olur. Diğeri, Daphne'nin kalbini deler ve kalbindeaşka karşı bir tiksinti uyandırır. Apollo inatla Daphne'ninpeşine düşer. O ise platonik aşığından kaçabilmek içinbabası Peneus'tan yardım ister. Baba, onu gizlenebilmesi için birdefne ağacına dönüştürür ve Apollon umutsuzca aşkınıağaçların arasında aramayı sürdürür...
Kalbekısmen bilimsel gözle bakılmaya başlanan çağlardan antik Romadöneminde, Yunan doktor Galen, anatomi ve fizyolojide devrimyarattı. Ona göre "Kalp, bedenin doğuştan gelen ısısınınkaynağıdır. Ayrıca ruhla en yakın organdır." Ama bilimselaraştırmalar gelişmekteyken Avrupa 1500 yıl sürecek bir karanlıkçağ dönemine girdi. Sonrasında ise günümüzde bambaşkaçalışmaları ile tanınan bir deha kalbi ayrıntılı incelemeyemerak sardı.
DAVİNCİ’NİN KALPLERİ
Akustik,askeri makineler, şehir planlama, hidrodinamik, havacılık vemimari onun katkı verdiği bazı alanlardı. Yaşamı boyunca,doğanın ve insanoğlunun neredeyse her yönü hakkında araştırmayaptı. Düş gücü dipsiz bir kuyu gibiydi. İş anatomikçalışmalara geldiğinde uğraştığı sanat ve bilim birbirleriniengellemedi, tersine geliştirdi. Yaptığı 190 anatomi çiziminin50'si kalbe aitti. Çizimleri asırlarca tıp eğitimine yön verdi.Leonardo Da Vinci, deneyiminin dışında kalan şeyleri nadirengerçek olarak kabul ederdi. Kendisi görmek veya uygulamakzorundaydı. Yaşlı bir adamın otopsisinde, muhtemelen ölümnedeni olan kalbe ait damar tıkanmasını ilk kez tanımladı. Şöyleyazdı: “Ölüm... Kan eksikliği ve kalbi besleyen atardamarzayıflığı nedeniyle olmuştur.”
Dünyadakalp naklinden girdiğimiz yazıda acaba Türkiye’de durum neydi?Dünyadaki ilk nakilden yaklaşık bir yıl sonra 22 Kasım 1968’deilk kalp nakli, Ankara Yüksek İhtisas Hastanesi'nde Dr. KemalBayazıt tarafından yapıldı. Sonrasında çok sayıda merkezdebaşlanan nakillerde Türkiye dünya tıp literatüründe önemli biryer aldı.
Kalbinaklın ve ruhun merkezi olduğu görüşünün çağlar içindedeğişiminin en keskin virajı kalp nakli oldu. Ancak sonuçtahayatta bulunabilme arzusu değişmeyen unsurudur. Günümüzde kalpnakli konusunda otör isimlerden olan Prof. Dr. Gökçen Orhan’ın“Emanet Kalp” adlı romanında da yazdığı gibi “İnsan denencanlı türünün devamını sağlayan iki temel içgüdüsü vardır:Birisi hayatta kalma, diğeri ise neslini devam ettirme. İnsanhayatta kalabilmek için her şeyi yapar. Bunu sağlamanın ise ikiyolu vardır: Kaçmak ya da kalıp savaşmak. İkisinin de amacıtektir; mutlak hayatta kalmak”.
KAYNAKÇA
FigueredoVM. J Am Coll Cardiol. 2021 Aug 31;78(9):957-959.
O’Malley,C. and Saunders, J. (1982). Leonardo Da Vinci on the Human Body. NewYork: Random House.
Editor : Şerif SENCER
