Vadeli ÖZETÄ°| Ä°ÅŸlem ve Opsiyon Piyasası’nda geçtiÄŸimiz aylarda yaÅŸanan çalkantı, sermaye piyasası paydaÅŸlarının yoÄŸun çabasıyla çözüldü. YaÅŸanan teminat sorununun ardından bir dizi tedbir alan Takasbank, ÅŸimdi izlemeyi ‘müşteri’ bazına kadar indirdi.
Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Ãœyesi AvÅŸar Sungurlu, teminatlarda üye bazında yapılan izlemenin tek tek sicil bazında yapılmaya baÅŸlandığını ve bu konuda yapılan yazılım çalışmalarının da çok yakında tamamlanacağını belirterek, “Ãœye bazında takip yaparken artık sicil bazında takibe geçtik. Dolayısıyla riskli müşteri tanımını getiriyoruz. Müşterinin birden fazla ihlal tekrarı veya Sermaye Piyasası Kurulu tarafından verilmiÅŸ cezaları varsa, nasıl bankalar kredi verirken müşterisini inceliyorsa biz de benzer bir anlayışla sıkı bir ÅŸekilde takip edeceÄŸiz. Gerek görüldüğü takdirde üye bazında kaldıraç oranlarını düşüreceÄŸiz. Kaldıraç 1’e 10 ise riskli müşterinin kaldıracını 1’e 3’e düşüreceÄŸiz. Buradaki bakış açısı asla ‘ceza verelim’ ÅŸeklinde deÄŸil. Bu bir risk kontrol sistemi” dedi.
Takasbank, Eylül ayında pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için fiziki teslimat sürecinde oluşabilecek riskleri en aza indirmek için piyasa bazında pozisyon limitini yüzde 100'den yüzde 50'ye, sicil bazında pozisyon limitini ise yüzde 5'ten yüzde 3'e indirdi.
Dünya'dan Ece Ceyhun'un derlediği habere göre; Paya dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde piyasa yapıcı hesaplar için uygulanan limit istisnasını da kaldıran Takasbank, pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için fiziki teslimat sürecinde oluşabilecek riskleri daha iyi izleyebilmek için de pozisyon limitlerini düşürdü. Sermaye piyasalarında alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı pozisyonda Merkezi Karşı Taraf görevini üstlenen Takasbank'ın Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Avşar Sungurlu ile kurumun hedeflerini ve projelerini açıkladı.
Takasbank, VİOP pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için piyasa ve sicil bazında pozisyon limitlerini düşürdü. Neden böyle bir adım atıldı?
Takasbank olarak biz kendi tarafımızdaki riskleri daha iyi izleyebilmek adına böyle bir uygulama deÄŸiÅŸikliÄŸi yaptık. Artık sicil bazlı yani hesap bazlı izleme yapıyoruz. Ä°lk defa… Normalde aracı kurumlar üzerinden bu takibi yapıyorduk. Åžimdi hem aracı kurumları hem hesapları takip ediyoruz. Yılın ilk çeyreÄŸinde bu takip sistemini full otomasyona baÄŸlı hale getireceÄŸiz.
Sistem daha önce nasıl işliyordu?
VİOP tarafında üyelerin yani aracı kurumların pozisyonlarına bakılıyordu. Teminatlarında eksik varsa, teminat tamamlama gerekiyorsa, aracı kuruma sistem üzerinden bildiriliyordu. Aracı kurumlar da hemen teminatlarını tamamlıyorlardı. Müşteri riskini kurumlar yönetiyordu.
Mevcuttaki yapının yakın zamanda yeterli olmadığı görüldü. Bu üyelerin de bir eksikliği değildi. Birincisi üye müşterisinin piyasadaki tüm riskini görmüyor. Kendi kurumu üzerindeki riski görüyor. İkincisi üyelerin risk ve onu yönetme algısı ve anlayışı aynı standartta değil. Kimi müşterinin risk algısı çok yüksek kiminin daha düşük.
Temel sorunu ne olarak teÅŸhis ettiniz?
Sistem, müşteri riskini kurumların yöneteceÄŸi varsayımı altında kurulmuÅŸtu. Fakat yaÅŸanan olaylar gösterdi ki bu tek başına yeterli deÄŸil. Biz de dedik ki, ‘Madem Takasbank olarak bunu görüyoruz o halde müşteri sicil numarası bazında takip yapalım, konsantrasyonu kontrol altında tutalım.’ Burada kasıt piyasaya sınır getirmek deÄŸil.
Çünkü yaşanan gelişmeler sırasında yeterli teminat olduğunu da gördük. Hatta birkaç kat teminat vardı. Sorun, yeterli teminatı olsa da piyasanın taban taban gittiği durumda onu likidite etme şansları olmadığı için teminatlar da işe yaramıyordu. Demek ki sorun sadece teminat problemi değil, konsantrasyon problemi dedik. Bu sebeple kontratlarda müşterilerin yoğunlaşmasına sınır getirdik.
Bir müşteri tedavüldeki kontratın yüzde 10’undan fazlasını alamaz dedik. Amaç ÅŸu ‘en büyük yatırımcı yüzde 10 un üzerinde mi? En büyük 5 en büyük 10 yatırımcı belli sınırı geçmiÅŸ mi?’ bakacağız. Biz Takasbank tarafında gün sonu olduÄŸunda o pozisyonları görüyoruz. Teknik tedbirlerin alınması gerekiyordu.
Peki yazılım tarafındaki çalışmalar ne aşamaya geldi?
Yazılım çalışmaları devam ediyor. Günlük olarak takip ediyoruz. Bir kısmı manuel takip ediliyor ama bunların hepsi birkaç ay içinde otomatik olacak. Sektörden de destek gördük. Çok büyük mağduriyetler olabilirdi. Bir taraf ödeyemeyince diğer taraf da parasını alamamış oluyor. Bugüne kadar hiç karşılaşılmamış bir olay yaşandı.
Bu piyasaya getirdiğimiz çok önemli bir risk yönetimi sistemi. Şimdi kısmen başladı, yazılımlar tamamlanınca da kapsamı genişlemiş olacak. İlk 5, 10 ve 20 müşterinin konsantrasyonunu da etkileyecek. Bu, Eylül ayında problem yaratan kötü hacmi engeller. Normal işleyişi etkilemez.
"ALTYAPI VE BÄ°LGÄ° BÄ°RÄ°KÄ°MÄ°MÄ°Z VAR"
Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Ãœyesi AvÅŸar Sungurlu, bu yıl için hem bireylere, hem sektöre hem de kamuya deÄŸen pek çok projenin gündemlerinde olduÄŸunu ve sürekli ne alternatifler üretebiliriz diye çalıştıklarını anlatarak “Bizim bir altyapı ve bilgi birikimimiz var. Bunu kamu ve vatandaÅŸlarımızın faydası için nasıl kullanabiliriz diye çalışıyoruz” dedi.
AvÅŸar Sungurlu, çekirdek faaliyetlerinin tamamının teknolojisini Takasbank’ın mühendisleriyle çalıştıklarını anlatarak 2023 ajandasının önemli projeleri hakkında ÅŸu bilgileri verdi:
"Borsa Ä°stanbul Emtia Piyasası’nda ilk ürün Darphane’nin Altın Sertifikaları oldu. Orada bize düşen sorumluluklar da var. Buna benzer ‘baÅŸka ne ürünler olabilir’ bakış açısıyla çalışıyoruz.
Bizim Borsa dışında da verdiğimiz birçok hizmet var. Onlardan biri Kamu Teminat Yönetimi. Geçen sene bazı fazları devreye aldık. Kamu İhale Kanunu kapsamında yapılan ihalelere girmek için verilen tüm geçici teminat mektupları ve kefalet senetleri artık tamamı dijital süreçler üzerinden işleyen Takasbank Kamutem Platformu üzerinden gerçekleştiriliyor. Bu sene de kanun değişikliği bekliyoruz.
Bütün varlıklar teminat verilebilir hale gelecek. Kamu Ä°hale Kurumu’nun kabul edeceÄŸi tüm varlık grupları için biz sistemi hazır hale getireceÄŸiz. DÄ°BS; hisse senedi, kira sertifikası, altın, vb. Her türlü varlık kamu ihalelerinde teminat olarak verilebilir olacak. Biz altyapı olarak sistemi hazır hale getireceÄŸiz ki aÅŸağı yukarı sistem hazır.
Altın transfer sisteminde hizmet veren banka sayısı 19’a çıktı. DiÄŸer bankaların da sisteme dahil olması için çalışıyoruz. Sistem altın transferinin yüzde 95’ini kapsayacak hale gelecek.
Blokzincirde ödeme ve transfer de olacak
Takasbank olarak bir gram altın dediÄŸimiz (BiGA) adında blokzincir teknolojisi ile çalışan bir projemiz var. Takasbank son 6 yıldır blokzincir teknolojisini yoÄŸun çalışan ve bu konuda Yönetim Kurulundan bütçe desteÄŸi alan bir banka. BÄ°GA projesinde ilerlemeler var. Sistem hazır ve kullanılabilir durumda. 9 banka bu projeye entegre oldu. Müşteri tarafında yaygınlaÅŸtırmak istiyoruz. Ä°lk yarıya kadar blokzincir tabanlı altına dayalı dijital varlık BiGA’nın bireysel tarafta da alınıp satılabilmesini saÄŸlamak istiyoruz.
Çalışmalarımız devam ediyor. Biga’nın önemi ÅŸuradan geliyor. Blokzincir tabanlı bu teknolojinin patenti bizim. Åžu anda altına dayalı bir dijital varlık çıkartıldı ama bu blokzincir alt yapısını tüm varlıklarda kullanabilir durumdayız. DiÄŸer kıymetli madenlere, emtialara ve menkul kıymetlere de olur.
Transfer sistemi ÅŸeklinde çalışıyor. Sadece transfer deÄŸil ödeme ve takas da yapılabilir hale gelecek. Åžu anlama geliyor, BiGA’yı aldığınız zaman, ödeme için kullanılabilir duruma geleceksiniz. ÖrneÄŸin, bir mal veya hizmet alımınızda BiGA ile ödeme yapabileceksiniz. Tabii hem siz hem karşı taraf isterse. Biz bunun takasını, transferini yapabileceÄŸiz. Ä°sterseniz arzınızı ya da itfanızı da yapabileceksiniz. Blokzincir tabanlı çalışmaları önemsiyoruz.
TaşıtTakas’ta e-devlet entegrasyonu gelecek
TapuTakas’ta e-devlet entegrasyonu tamamlandı. TapuTakas’a sadece Takasbank üzerinden ulaşılıyordu. Åžimdi e-Devlet’ten de ulaşım var. KullanılabilirliÄŸi milyon kat artıracak bir adım atılmış oldu. Ãœstelik hesabınızın hangi bankada olması da önemli deÄŸil. TapuTakas banka bağımsız bir iÅŸlem. TaşıtTakas’ta da e-Devlet entegrasyonu için yıl sonunu hedeflemiÅŸtik ama muhtemelen daha hızlı olacak.
Takasbank Para Piyasası reel sektörle büyüyecek
Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Ãœyesi AvÅŸar Sungurlu, finansman tarafında Takasbank olarak bizim üzerimize ne düşer diye düşündük dedi ve şöyle devam etti: “Biliyorsunuz Takasbank Para Piyasa’mız var. Burada finansal kuruluÅŸlar var. Ağırlıklı banka ve aracı kurumlar ve leasing-faktoring ÅŸirketleri var. Biz üye çeÅŸitliliÄŸini artırarak finansmana ÅŸirketlerin de eriÅŸimine imkan verebilir miyiz diye çalışıyoruz. Detaylar üzerinde çalışıyoruz. Hem aracı kurum tarafında hem de bunun reel sektör tarafında da buraya eriÅŸimini saÄŸlamak için fırsatları araÅŸtırıyoruz. Teknik çalışmalarımız da var. Kapsamı ve ÅŸartları üzerinde çalışıyoruz.”
Takas bizim iÅŸimiz
“Abu Dabi Borsası’nın Nasdaq sistemine geçiÅŸinde takas tarafı için Takasbank olarak biz danışmanlık yapıyoruz” diyen AvÅŸar Sungurlu, “Bu artarak devam edecek. DiÄŸer ülke borsalarından da teklifler geldi. Bizim bilgi birikimimizden danışmanlık bazında yararlanmak isteyen pek çok borsa var. ABD’de takas sistemi daha farklı. Merkezi bir takas sistemi bizde olduÄŸu için takas altyapısında Takasbank’ın da katkısı var” bilgisini verdi.
Editor : Åžerif SENCER
