İşte bunu, Veblen etkisi ile açıklayabiliyoruz. Özellikle bazı ürünlerin fiyatları ne kadar yükselirse, arzu da o kadar artıyor.
Peki bu durum yalnızca bir “şımarıklık” mı, yoksa farkında olmadan hepimiz de bu etkinin bir parçası mıyız?
Veblen etkisi, bir ürünün fiyatı arttıkça talebin de arttığını gösteren bir durumdur.
Bir saat alacaksanız, fiyatı uygun olandan ziyade biraz daha maliyeti yüksek bir saat tercih edersiniz. Bu, psikolojik bir durum olmasının yanı sıra Veblen etkisinin bir parçası. Normalde bir tişört, uçuk fiyatlara sahipse pek tercih edilmez. Ancak bu durum, lüks tüketim ürünlerinde tam tersine dönüyor.
Aynı durum bir parfüm, pırlanta ya da lüks arabalar için de geçerli. Bu ürünler, Veblen ürün olarak geçiyor. Daha anlaşılır bir ifadeyle, fiyat arttıkça talebin arttığı ürünler bunlar.
Bu kavram, Thorstein Veblen ile hayatımıza girdi.
Veblen, bu kavramı “gösterişçi tüketim” olarak kullanıyordu. 1900’lerde Veblen, bu kavramı aristokrat sınıfın ekonomik davranışlarını araştırırken kullandı. Bugün ise Cartier, Rolls-Royce, Aston Martin, Lamborgini, Vakko ve daha pek çok markalar, tam da bu nedenle “lüks” olarak algılanıyor.
Lüks ürünler, ihtiyacı gidermekten ziyade zevk için satın alınıyorlae. Dolayısıyla bu alma dürtüsünün altında da psikolojik etkiler yatıyor.
“Zenginlik sinyali” veren her ürün, Veblen etkisi oluşturabilir.
Her yüksek fiyat, iyi bir kalite midir? Aslına bakarsanız pek de öyle değil. Bu duruma en iyi örnek, meşhur viski markası Chivas Regal’in adını duyurduğu olaydır. Piyasaya ilk girdiğinde ürünlerini satmakta oldukça zorlanan marka, etiket fiyatını birdenbire aşırı yükseltmişti. Ve o yüksek etiket fiyatından sonra da Chivas Regal, satış rekorları kırdı.
Veblen ürünleri, gösterişli tüketime hitap ettiği için genelde lüks ürünlerin bu sınıfta yer aldığını görürüz. Aslında fiyatını hak edecek bir kalitede ürün ortada görmek mümkün olmayabilir, ancak insanlar, uçuk fiyatları o markalara bir “sosyal sınıfa” ait olmak için verirler.
Bu etki, yalnızca ürün bazında da değildir.
Sadece satın alma odaklı bir ürüne karşı bu etki yaşanmıyor. Bir hastaneye gidilecekse en pahalı hizmeti veren hastane tercih edilirken, bir dil kursunun en pahalısı, bir restoranda en pahalı içki tercih edilebilir. Halbuki verilen hizmet, hepsinde de hemen hemen aynıdır.
Olay aslında zenginliğin reklamını yapmakla ilgili. Çünkü ürün, kalite ve hizmette hiçbir fark yoktur. Oluşan sadece psikolojik bir algıdan ibaret. Özellikle lüks arabalarda, mücevherde ve giysilerde karşımıza çıkan Veblen etkisiyle zaman zaman hayatın belli noktalarında karşılaşmamız mümkün.
Kaynaklar: 1, 2Psikolojik etkilerle ilgili diğer içeriklerimiz için: