Uzay, büyük bir boşluk ve sessizlikten ibaret olsa da Dünya üzerinde bu denli yıkıma sebep olan depremler, Dünya dışında da meydana geliyor olabilir mi?
Güneş sistemimizde deprem oluşması için gereken kriterlere sahip birçok gök cismi olduğunu hesaba katarsak, aslında sorunun cevabını da vermiş olabiliriz. Ancak önemli olan uzay, tek başına bir deprem oluşması için yeterli özelliklere sahip mi? İşte bu sorunun cevabı biraz muallak.
Deprem, bir gezegenin ya da gökcisminin kabuğunda yaşanan ani enerji boşalımı sonucu oluşan sismik dalgalardır.
Dünya'da depremler, genellikle tektonik plakaların hareketleri, volkanik aktiviteler veya yer altındaki basınç değişiklikleri nedeniyle gerçekleşiyor. Ancak uzayda, yani Dünya'nın atmosferi dışında tektonik plakalar olmadığı için Dünya tipi depremlerin gerçekleşmesi söz konusu değil.
Tabii bu, bazı gök cisimlerinin farklı sebeplerle sismik hareketlerin oluşmayacağı anlamına gelmiyor.
Peki bu sismik olaylar nasıl gerçekleşir?
Farklı gök cisimlerinde deprem benzeri olaylara sebep olan bazı mekanizmalar var. Bunlardan birisi de Ay'da yaşanan depremlerdir. NASA'nın Apollo görevleri sırasında Ay'a yerleştirilen sismometreler, Ay'da dört farklı türde sismik aktivite tespit etmişti.
Bunlar, Ay'ın iç kısmında Dünya’nın yerçekimsel çekimi sebebiyle, küçük gök taşlarının sık sık yüzeye çarpması ve sismik dalga oluşumuyla, gündüz ve gece arasındaki sıcaklık farkı, yüzeyin genleşmesi, büzülmesiyle oluşan ve Ay kabuğunun içindeki gerilimlerden meydana gelen titreşimlerdir.
Dünya'daki depremler birkaç saniye veya dakika sürerken Ay depremleri saatlerce sürebilir.
Çünkü Ay'da su ve atmosfer olmadığı için sismik dalgalar sönümlenemez. Dolayısıyla uzayda deprem olur mu sorusuna "hayır" diyebilsek de gök cisimleri için bunu söyleyemiyoruz. Ay'ın dışında NASA, Mars’ta da bir deprem tespit etmişti. InSight sondası, Mars'ta sismik aktiviteleri ölçmek için özel olarak tasarlanmıştı ve yüzlerce Mars depremi tespit edilmişti.
Mars'taki depremler, Dünya'daki gibi tektonik plakalar nedeniyle değil; gezegenin iç kısmındaki soğuma ve büzülmesiyle oluşuyor. Aynı zamanda volkanik aktivitelerin veya yüzeyin altında kırılmaların da Mars depremlerine katkıda bulunduğu düşünülüyor.
Diğer gezegenlerde durum ne?
Venüs, aşırı sıcaklığı ve volkanik yapısı nedeniyle sismik olaylar yaşayabilir. Jüpiter’in iç kısmında büyük miktarda sıvı su olduğu için gelgit kuvvetleri nedeniyle kabuğunda hareketler olabilir. Satürn’ün buz kabuğunun altında bir okyanus bulunduğundan kabukta hareketlenmeler ve "buz depremleri" yaşanabilir.
Tabii ki bunlar, henüz tespit edilmese de bir tahmin ve öngörüden ibaret.
Sonuç olarak uzayda deprem olabilir mi?
Başta da belirttiğimiz gibi, uzay boşluğunda deprem olmaz çünkü uzayda fiziksel bir yüzey veya kayaç katmanı yok. Ancak gök cisimlerinde çeşitli nedenlerle sismik olaylar meydana gelebilir. Yerçekimsel etkiler, volkanik aktiviteler, göktaşı çarpma olayları ve gezegenin içsel büzülmesi gibi oluşumlar yaşanabilir.
Yani, Dünya'daki gibi levha tektoniğine bağlı depremler yalnızca Dünya'da olur, ancak benzer olaylar Ay, Mars ve diğer gök cisimlerinde de meydana gelebilir.
Uzayla ilgili diğer ilginizi çekebilecek içeriklerimiz: