Geri vites, genellikle kara taşıtlarında karşımıza çıkan bir sistem. Peki, uçaklar iniş takımlarını indirip kalkış pistine doğru hızla ilerlerken ya geriye gitmek isterlerse ne olur?
Uçaklar kalkış ve iniş esnasında genellikle ileri yönde hareket ederler. Ancak belirli durumlarda geri vitese ihtiyaç duyabiliyorlar. Özellikle yoğun havaalanlarında iniş takımlarını hızla geri çekme ve kalkış pistini terk etmeleri gerekebiliyor. "Bu gibi durumlarda ne yapılıyor?" derseniz hemen konuya açıklık getirelim.
Uçaklar, motorun gücüyle hareket ederler.
Pervaneli uçaklarda bir geri gitme sistemi varken yeni jet motorlu uçaklarda böyle bir sistem yok. Dolayısıyla cevabı önden vermiş olalım: Hayır, uçaklarda geri vites sistemi bulunmuyor. Ancak geri vites olmaması, geri gidemedikleri anlamına da gelmiyor.
Geri vites, uçağın motorlarının itici gücünü tersine çevirerek veya yönlendirerek oluşturulabilir. Bu da uçağın geri gitmesini sağlar ve iniş sırasında kısa sürede hız kesmeye ve daha hızlı bir şekilde pisti terk etmeye olanak tanır. Uçakların büyük çoğunluğunda bu özellik bulunmasa da belirli modellerde ve büyük uçaklarda görülür.
Geri vites yerine ne kullanılıyor?
Uçakların geri gitmeleri iki koşulla gerçekleşiyor: Pushback ve Reverse Thrust.
Pushback, kuleyle pilot arasında anlaşılan pozisyona park hâlindeki uçakları çekmeyi ifade ediyor ve bunu gerçekleştirmek için pushback towcar adı verilen bir araç kullanılıyor. Peki, uçaklar kendi kendilerine geri gitmek yerine neden bu araca ihtiyaç duyuyorlar?
Aslında, uçaklar iniş sonrasında durmak için kullandıkları ters itme mekanizmasını kullanarak geri gidebilirler. Ancak apronda geri gelirken bu yöntemi kullanmak riskli olabilir. Çünkü ters itme mekanizması, apronda bulunan dubaları veya zararlı maddeleri etrafan saçıp fırlatabilir, bu da ciddi tehlikelere yol açar. Bu yüzden uçakların güvenli bir şekilde, istenilen konuma getirilmesi için bu araç kullanılır.
Reverse Thrust ise uçağın iniş sırasında kullanılan bir frenleme tekniğidir.
"Ters İtme" olarak bilinen bu teknik, jet motorlara sahip uçaklarda iniş sonrasında hızlı bir şekilde yavaşlamayı sağlayan sistemdir. Jet motorlara sahip uçaklar, hava yolculuğu sırasında ortalama 800 km/s hızla giderler. Ancak uçak piste yaklaşıp inişe geçtiğinde motor gücü azaltılır ve hız minimum seviyeye indirilir.
Özellikle pistin kar veya buzla kaplı olduğu durumlarda, uçağın hızını daha da azaltmak için iniş takımlarındaki fren sistemine ek olarak motor gücünden faydalanılır. Bu sayede uçak, en kısa sürede ve güvenli bir şekilde hızını düşürerek pist boyunca hareket edebilir.
"Ters İtme" tekniğiyle uçak yavaşlamaya başlasa da bu, sadece iniş sırasında kullanılır ve uçağın kendi gücüyle geri gitmesini sağlamaz.
Geri vitesin uçaklarda bulunmamasının sebepleri arasında güvenlik endişeleri, yakıt tüketimi ve çevresel etkiler gibi faktörler yer alıyor. Eğer "geri vites" sistemini uçaklara uyarlamak istersek bu, teknik olarak mümkün olsa da pratikte uygulanması pek de mümkün değil.
Kaynaklar: Aero Corner, NCIUçaklarla ilgili diğer içeriklerimiz: