Türkiye, konumu itibarıyla 3 tarafı denizlerle kaplı, turizm yönünden gelişmiş, mevsim geçişlerini yaşayan çok özel bir bölgede yer alıyor. Ülkemizin de bulunduğu Orta Doğu'nun en büyük gelir kaynağı olan petrol ise ülkemizde yeterli düzeylerde çıkarılmıyor. Petrolün ülkemizden çıkarılamamasının pek çok önemli sebebi bulunuyor ancak hâlâ bu konuda yetersiz bilgiden dolayı çok sayıda tartışma konusu oluşuyor.
Son yıllarda yenilenebilir enerjilerle değiştirilmeye çalışılsa da hâlâ en çok kullanılan enerji kaynağı olan petrol, ülkeler için çok önemli bir konu. Ülkemiz de dahil olmak üzere enerji ihtiyacını kendisi karşılayamayan ülkeler, en büyük harcamalarını genelde bu noktalarda gerçekleştirirler. Bugün sizlere Türkiye'de neden petrol çıkmadığını anlatmaya çalışacağız. Bu konuda yaptığım araştırmalarda ülkemizde kaynak yetersizliği olduğunu da fark ettim. Umarım önümüzdeki yıllarda bu konuda daha fazla çalışma yapılır ve daha kesin kaynaklara ulaşma imkanına erişebiliriz.
Türkiye'nin komşularından petrol çıkarken bizde neden çıkmıyor?
Güneydoğu bölgemizde kalan ülkeler başta olmak üzere doğu ve kuzey bölgelerimizdeki ülkelerin petrol ve doğal gaz çıkardıklarını görüyoruz. Bu önemli enerjinin bizim ülkemizden çıkmamasının en büyük sebebi ise jeolojik farklılıklarımız.
Türkiye'nin asıl petrol kaynaklarının yer aldığı güneydoğu sınırında az da olsa petrol rezervi bulunuyor ancak bunların çıkarılması coğrafi şartlar nedeniyle çok maliyetli oluyor.
Petrole bu kadar yakınken aynı zamanda uzak olmak...
Türkiye'nin petrol zengini ülkelerden biri olmamasının sebebi jeolojisiyle açıklanabiliyor. Aslına bakıldığında Türkiye'nin güneydoğu bölgesi ile Irak ve Arabistan yarımadası aynı kıta. Yani bu bölgelerde petrol çıkarken Türkiye'de de petrol çıkması gerekiyordu.
İşte tam bu noktada ortaya kıta hareketleri giriyor. Bizim güneydoğu ve doğu sınırlarımız genel olarak hep dağlık bölgelerde yer alıyor. Bu dağlık bölgeler, plakaların çarpışıp büzülmesi sonucu oluşmuş bölgeler.
Bu durumu şöyle örneklendirebiliriz. İki halı hayal edin. Bu iki halının kıvrım yeri bir araya geldiğinde ikisi de büzüşür ve bir yükseklik oluşur. Bu noktada bir halı diğerinin altına girerek diğer halının şeklini bozar.
İşte plakalar da tektonik olarak çarpışarak zamanla dağları oluşturuyor. Milyonlarca yıl içerisinde gerçekleşen bu tektonik hareketler, bazı petrol yataklarının korunmasını sağlarken bazılarının ise bozulmasına neden oldu.
Dağların altından çıkaramıyor muyuz petrolü şimdi?
Bildiğimiz bir şey var; Arap Levhası, Anadolu Levhası'na baskı uyguluyor. Anadolu Levhası'na göre çok daha düz ve deforme olmamış şekilde kalan Arap Levhası, çok derin olmayan noktalardan petrol çıkmasını mümkün kılıyor.
Elbette Orta Doğu'da bu kadar çok petrol olmasının sebebi bambaşka bir durum, ona daha sonra geleceğiz. Yeryüzü açısından baktığımızda Arap Levhası'nın petrol çıkarılması için çok elverişli olduğunu görüyoruz.
Mesela sınır komşumuz olan Irak'ta 1500 - 2000 metre derinlikte Miyosen yaşlı karbonat kayalarından petrol ve gaz üretimi yapılabiliyor. Türkiye'de ise Miyosen yaşlı kayalar doğrudan yüzeyde.
Bunun sonucunda da ülkemizdeki petrol rezervleri deforme olmuş, kaçmış veya çok derine inmiş oluyor. Deforme olması nedeniyle belirli bir alanda büyük bir zengin rezerv bulunamaması ve çok derine inme gerekliliği nedeniyle kuyu açımı kendi giderini karşılayamıyor.
Avrupa'da başlayıp Türkiye'den geçerek Çin'e ulaşan Alpin Orojenezi
Dünyamız toz parçalarıyla oluştuğu ilk günden beri hareketliliği sürekli devam etmiş, adeta canlı diyebileceğimiz bir gezegen. Büyük kıtaların parçalanıp yeni kıtalar, bunun sonucunda dağlar, tepeler, nehirler oluşması şu an oturduğumuz anlarda bile yaşanmaya devam ediyor. İşte bu hareketliliğin en büyük örneklerinden olan Alpin Orojenezi, ülkemizde petrol bulunamamasının başlıca sebeplerinden biri olabilir.
Alpin Orojenezi, aynı zamanlarda oluşan Alp Dağları'ndan Himalaya Dağları'na kadar çok sayıda sıra dağ oluşumuna verilen isim. Ülkemizde bulunan Toros Dağları, Doğu Anadolu Dağları gibi büyük sıradağları da kapsayan bu oluşum, petrolün en büyük kaynaklarından olan Tetis Okyanusu'nun bulunduğu alanda oluştu.
40 - 45 milyon yıl önce Afrika, Arap ve Hint Levhası'nın kuzeye doğru hareketi sonucu Avrupa ve Asya ile çarpışmasıyla oluşan bu sıradağlar, çarpışma alanından bizlere kalan gerçek enkazlar oldu. Bu da Türkiye'nin coğrafi yapısını petrol için uygun olmayan bir hale getirdi.
Tetis Okyanusu ve petrol kaynakları
Permiyen döneminde oluşan Tetis Okyanusu, yaşam patlamasının çok olduğu bir dönemde, geniş bir alanda oluşmuştu. Günümüzde Tetis'ten geriye Akdeniz, Karadeniz, Aral Denizi ve Hazar Denizi kalmıştır. Alpin Orojenezi bölgesi de eskiden Tetis'in tabanında yer alır. Yani ülkemizin yer aldığı bölge de Tetis Okyanus'unun çocuklarındandır.
Aradan geçen uzun yıllarda kıta hareketleriyle kapanan Tetis Okyanusu'nun üstü kapanmıştır. Arap Levhası, Tetis'in zenginliklerini iyi bir şekilde muhafaza ederken Alpin Orojenezi bölgesindeki hareketli jeolojik hareketler petrol yataklarının deforme olmasına neden olmuştur.
Denizlerimizde petrol ve doğal gaz bulunabilir mi?
Tetis Okyanusu'yla ilgili verdiğimiz bilgileri gördünüz. Akdeniz ve Karadeniz'in bu bölgelerin temsilcileri olduğunu öğrendiğimize göre denizlerimizden petrol ve doğal gaz yatakları çıkmaması için hiçbir sebep olmadığını da söyleyebiliriz.
Zaten günümüzde bu bölgelerde artan siyasi gerilimin en büyük sebebi de buradaki enerji yataklarının büyüklüğü. Genelde Tetis Okyanusu'nun sığ sularında yer alan petrol yatakları, belki Arap Levhası'nın altındakiler kadar çok olmasa da özellikle Akdeniz'de de büyük yatakları miras bırakmış olabilir.