Tüplü televizyonlar artık çok eskide kaldı, evlerimizde neredeyse hiç yoklar. Artık onlara sadece köylerde, yazlık evlerde veya mahalle esnaflarında rastlayabiliyoruz. 90’ların ve 2000’lerin başının ikonik eşyalarından biri olan bu tüplü televizyonlarla hemen hepimizin bir anısı vardır (Parmağı ekranına yaklaştırıp elektrik akımını hissetmek gibi).
Daha önce eski bir tüplü televizyona sahip olduysanız veya kullandıysanız, kapattığınızda bazen bir çıtırtı sesi çıkardığını fark etmişsinizdir. Bu ses, özellikle geceleri sessizlik hakimken bir hayli korkutucu olabiliyordu.
Bunun nedenini anlamak için önce tüplü televizyonların nasıl çalıştığını anlamamız gerekiyor.
Bizim ‘tüplü televizyon’ olarak adlandırdığımız, ismi CRT (Cathode-Ray Tube, Katot Işını Lambası) televizyonları olan bu tür televizyonlar, içerisinde çok yüksek miktarda voltajlı elektrik dolaştırır. O kadar yüksek ki, bu voltaj 25.000 V’u bulabilir.
Çıtırtı sesi, ekrandaki görüntüleri oluşturmak için kullanılan bu yüksek voltajdan kaynaklanıyor. Bu cihazlar, ‘tüp’ diye adlandırdığımız kısmındaki bir elektron tabancasından öndeki fosfor kaplı ekrana elektron demeti göndererek çalışıyorlar. Elektronlar fosforlarla çarpışarak patlamaya neden olurlar ve bu sayede ekranda renkler ve şekiller oluşur.
Bu bilgiler cepte, çıtırtı sesine ne neden oluyor?
Elektron ışınının yönünü ve hızını kontrol etmek için televizyonun tüpünün içindeki metal bir levhaya yüksek voltaj uygulanır. Bu da ışını büken ve odaklayan bir elektrik alanı oluşturur (Bu yüzden tüplü televizyon ekranına mıknatıs yaklaştırırsanız televizyonu mahvedersiniz).
Televizyonu kapattığınızda bu yüksek voltaj kesiliyor ama hemen değil, zira elektrik yükünün televizyonun içindeki metal levhadan ve diğer bileşenlerden dağılması biraz zaman alıyor. Televizyondaki yüklü elektrik boşalırken, yükün bir kısmı dışarı sızabiliyor veya boşluklardan sızarak kıvılcımlar veya elektrik kaçakları oluşturabiliyor.
İşte bu kıvılcımlar, duyduğumuz çıtırtı sesini üretiyor.
(Eğer televizyonun bulunduğu ortamın havasında yoğun toz varsa, televizyon kapatıldığında bu çıtırtı sesinin duyulma ihtimali daha yüksektir. Tozlar bildiğiniz gibi çoğunlukta ölü deri parçalarından oluşur, bu yüksek voltaj da onları kendine çeker. Akıma kapılan tozlar da çıtırtı sesine sebep olabiliyor.
Aynı zamanda sıcaklık değişimi de televizyonun içerisindeki metal levhanın genleşmesine sebep olduğu için çıtırtı sesinin kaynağı olabilir. Her iki durumda da sonuç, elektrik akımlarından kaynaklı.)
Peki bu çıtırtı sesini yapan yüksek voltaj size zarar veriyor mu?
Çıtırtı sesi çok sık veya yüksek olmadığı sürece televizyona veya size zarar vermez. Floresan lambalar veya mikrodalga fırınlar gibi yüksek voltaj kullanan birçok elektronik cihazda meydana gelen normal bir olgudur. Ancak, sık sık veya çok yüksek sesle çıtırtı sesleri duyuluyorsa, tüplü televizyonda bir sorun olması muhtemel olabilir.
Nasıl? Yüksek voltajlı bileşenler üzerinde kıvılcım veya kısa devre riskini artırabilecek toz, nem veya korozyon varsa. Bunların dışında kaçak oluşmasına veya aşırı ısınmaya neden olabilecek gevşek veya hasarlı bir kablo veya konektör varsa da aynı durum söz konusu. Bu sorunlar TV'nize zarar verebilir ve hatta yangın tehlikesine neden olabilir.
Tüplü televizyonlardan çıtırtı sesi engellenebilir mi?
Tüplü televizyondan gelen çıtırtı seslerini önlemek veya azaltmak için temiz ve kuru tutulmaları gerekiyor. Radyatör, nemlendirici veya hoparlör gibi ısı, nem veya manyetik alan kaynaklarının yakınına yerleştirmekten de kaçınılması lazım.
Elektrik yükünü bozabileceği ve kıvılcımlara neden olabileceği için, açıkken veya kapattıktan kısa bir süre sonra televizyona dokunulmamalı veya hareket ettirilmemeli. Tabii ki biz bunları bilmediğimizden hep parmağı elektrikli ekranda gezdirirdik.
Günümüzde artık tüplü televizyonlar yok olmuş gibiler; LCD’ler, LED’Ler veya OLED TV’ler daha yaygın. Nostaljik bir hisle bu televizyonları bazen özleyebiliyoruz ancak teknolojisinin eskiliğini ve ne kadar evham gerektirdiğini hatırlayınca, iyi ki de artık tüplü televizyonlar yok desek yanlış olmaz…
Kaynaklar: Sony, Technewstoday