En korkunç doğal afetlerden biri olan depremler, birçoğumuzun korkulu rüyası. Bu felaketlerde, eğer çok büyük değilse, genellikle binaların çöktüğünü görmeyiz. Ancak çöktüklerinde enkaz altında mahsur kalan insanlar olabilir. Yaşananların sonrasında da arama kurtarma ekipleri devreye girere bu insanları kurtarmak için özenle çalışır.
Şimdi ise yürütülen bir proje, bu tarz felaketlerin sonrasında mahsur kalanları kurtarmada yalnızca insanların değil, sıçanların da kullanılabileceğini ortaya koydu. Belçikalı kâr amacı gütmeyen APOPO isimli organizasyon, bu canlıların arama kurtarma ekiplerine yardımcı olabilmek için hazırlandığını söylüyor.
Sıçanlar, sırt çantası takarak hayat kurtarabilir
CNN’in aktardığına göre APOPO, kemirgenlerin yüksek teknoloji sırt çantalarıyla donatıldığını; böylece de acil müdahale ekiplerinin enkaz altında kalanları aramasına yardımcı olabileceğini söylüyor. Projenin lideri Donna Kean de bununla ilgili “Sıçanlar oldukça meraklı canlılardır ve keşfetmeyi çok sever. Bu, arama kurtarmada oldukça önemlidir” ifadelerini kullanıyor.
Kean ayrıca maceracı ruhlarına ek olarak bu canlıların küçük boyutlu olmasının ve mükemmel koku alma duyularının dar alanlardaki şeyleri bulmada işe yarayabileceğine dikkat çekiyor. Uzmanlara göre sıçanlar, şu sıralarda simüle edilmiş bir felaket bölgesinde eğitilmeye başladı bile. Canlılar, hedef kişiyi bir odada bulmaya çalışması, giydikleri sırt çantasında bulunan ve ‘bip’ sesini tetikleyen düğmeyi çekmesi ve ardından ödüllendirilmek için geri dönmeleri gerekiyor. Uzmanlar, bu yöntem ile türün arama kurtarmada kullanılabilmeye hazır hâle gelebileceğini düşünüyor.
APOPO, acil yardım ekiplerinin hayatta kalanlarla iletişim kurmasına yardımcı olmak için bir video kamera, mikrofon ve konum vericisi ile donatılmış sırt çantaları üzerinde çalışıyor. Bu konuda Hollanda’daki Eindhoven Teknoloji Üniversitesi ile birlikte çalışan ekipten Dean, sırt çantası ve eğitimle birlikte türün arama kurtarmada çok faydalı olabileceğine vurgu yapıyor.
Organizasyonun on yılı aşkın süredir mayınların ve tüberkülozun koku ile tespiti için sıçan ve köpekleri eğittiğini belirtmek gerek. Programlarda sekiz yıl gibi uzun bir yaşam süresi olan Afrika Cırlak Sıçanı türü kullanılıyordu. Yeni arama kurtarma projesi ise organizasyon tarafından yıllardır hayata geçirilmeye çalışılıyordu; ancak resmen Nisan 2021’de başladı.
Canlılar, zorlu koşullara da iyi yanıt veriyor
Sırt çantası ise Eindhoven Teknoloji Üniversitesi’nden mühendis Sander Verdeisen’in dahil olmasıyla hayata geçmeye başladı. İlk prototip de bunun ardından oluşturuldu. Prototip, üç boyutlu baskı ile oluşturulan bir bölümde bulunan ve bir bilgisayara canlı görüntü gönderen video kameraya sahipti. Ayrıca bu şekilde görüntülerin yüksek kaliteli bir versiyonu da sistemde bulunan bir SD karta kaydediliyordu.
Çanta, dalış kıyafetlerine benzer neopren malzemeden oluşan bir yelekle sıçanlara takıldı. Verdiesen, ilk başta minik canlıların bu yelekle ne yapacağını anlayamadığını; ancak daha sonra hızlı bir şekilde adapte olduğunu ve hiçbir şey yokmuş gibi çantayla birlikte dolaşmaya başladığını aktardı. Uzmanlar şu sıralarda ise sistemi küçülterek geliştirmeye ve afet bölgelerine uygun hâle getirmeye çalıştıklarını ifade etti. Verdeisen, canlıların her alana sığmasını sağlamayı amaçladıklarını ve yükseltilmiş versiyonun bu yıl içinde hazır olabileceğini söylüyor.
Sonuç olarak projenin gelecekte ülkemizde de sık sık karşılaştığımız deprem felaketlerinde arama kurtarma ekiplerine büyük yardımının dokunabileceğini söyleyebiliriz. Haftada beş gün 15 dakikalık seanslarla hayvanların eğitildiğini söyleyen araştırmacılar da program henüz geliştirilme aşamasında olsa da canlıların farklı ve zorlu koşullara iyi yanıt verdiğini, her bir sıçanı eğitmenin 9 ila 12 ay sürebileceğini kaydediyor.
Eğitimin bir sonraki aşamasında sıçanlar, yıkılmış bir binanın birden çok katını taklit eden ortamlarda denenecek ve gerçek dünya senaryolarına hazırlanacak.