Türkiye'de sosyal medya platformlarında karşılaştığımız şiddet haberleri; işsizlik ve trafik gibi sosyal bir problem haline dönüşüyor. Twitter gibi platformlara girdiğinizde, hayatınız boyunca unutamayacağınız şiddet görüntülerine maruz kalma ihtimaliniz çok yüksek.
Amerikan Pediatri Akademisi’nin verilerine göre, 18 yaşına kadar her bir birey sadece televizyonda, yaklaşık olarak 200 bin şiddet eylemine tanık oluyor. Bunlara sosyal medya platformlarını da eklersek bu sayı belki de iki katına çıkacaktır. Bu şiddet haberleriyle karşılaştığımızda onların ruh sağlığımız üzerindeki etkilerini azaltmak için ne yapmamız gerektiğine gelin birlikte bakalım.
Yazılı ve sosyal medyada şiddet olayları, aktarım yoluyla tekrar tekrar üretiliyor.
Haber yapmak, yaşanılan bir olayın resmini çizmek değil de onu resmen yeniden kurgulamak olunca onu paylaşan her bir birey kendinden bir şeyler katarak yeniden paylaşıyor. Peki biz şiddeti izlemeye neden bu kadar çok ilgi gösterip paylaşmaktan çekinmiyoruz?
Bir kısmımız şiddetle ilgili farkındalığı artırmak istediği için ve gündemden uzak kalmamak için takip ettiğini dile getirebilir fakat uzmanlar bunun bir de bağımlılık boyutu olduğunu söylüyor. Yani aslında şiddet videoları izlemek gibi bir bağımlılığınız da olabilir.
Şiddeti tüketen bir kitle her devirde var oldu.
MÖ 2000 yılında Mısırlıların, tanrıları Osiris’in cinayetini bir tiyatro oyunu olarak temsil etmesi, o yıllarda da şiddete ilgi duyan ve bunu izlemekten zevk alan insanların olduğunu gösteriyor.
Benzer bir durum da MS 400 yıllarında meşhur arenalarda yaşandı. İnsanlar aslanlara parçalatılırken o sırada tribünlerde, özellikle şeref tribününde içkiler içiliyordu.
Orta Çağ'da ise insanlar cadı yakma törenleri yaptılar. Bu törenlere de o yerde yaşayan çoğu kişi tanık olup izlerdi. Bunun, insanları söz konusu eylemlerden korku kültürü yaratarak vazgeçirilmek için yapıldığını düşünseniz de o insanlar işlerini güçlerini bırakıp orada bulunmayı kendileri tercih ediyorlardı.
19. yy'da Paris morgunun sergiye açılması da bir başka örnek. Kaynaklar insanların sabahın köründe morgdaki ölü bir bedeni görmek için sıraya girdiklerini gösteriyor. Bununla ilgili kayıtlar olduğu için bunu bilsek de duymadığımız, bilmediğimiz farklı morg sergilenmeleri de yapılmış olabilir.
İdam haberlerinin sunuluş şekline baktığımız zaman ise hücresinden suçlunun nasıl alındığı, o gün neler yaptığı, darağacının nasıl ve nereye kurulduğu, infazın nasıl gerçekleştiğini görmek için halkın kaç saat önceden o alana geldiği anlatılırdı. Hatta asılarak ölen bir insanın nasıl can çekiştiği, olayı seyreden insanların nelerden bahsettiği, hatta insanların bu durumunu anlatmak için “beleş bir eğlence olduğu” gibi ifadeler yaygın olarak haberlerin detaylarında bulunurdu.
Günümüzde de değişen pek bir şeyin olmadığını söyleyebiliriz aslında. En çok izlenen videolar, filmler, diziler şiddet unsurunu barındıranlar oluyor.
Şiddete ilgi göstermenin, göçebe kültürün bir getirisi olabileceğini düşünenler de var.
Ural Altay dil ailesinde olan Rus, Kore, Çin, Japon ve Türk kültürleri göçebe hayatın çok fazla etkili olduğu yerlerdi. Göçebe hayat için en temel davranışlardan biri de silah edinmek. Bu teoriye göre yerleşik yaşama geçmiş olabiliriz fakat göçebe hayat kültürünü nesiller boyu aktarıyoruz. Bu yüzden şiddete ilgi duyup onu paylaşmaktan çekinmiyoruz.
Ece Ayhan’ın dediği gibi “kötülük toplumunda yaşayan her insan, biraz kötü olur”.
Sosyal öğrenme, hayatın her alanında. Küçük kalkar, büyüğe bakar. Erkek çocuklarına en çok alınan hediyelerden biri de silah ve onunla ilgili oyuncaklar. Bu teoriye göre anne-babanızdan gördüğünüz şey şiddetin övülmesiyse, filmlerde izlediğiniz şey şiddet ise sevdiğiniz ve saygı duyduğunuz insanlar şiddeti paylaşıyorlarsa siz de şiddeti önemser ve paylaşırsınız. Yani burada hem bir öğrenme söz konusu hem de şiddeti paylaşmanın moda haline gelmesi söz konusu olabilir.
Rutini bozan şeyler ilgi çeker, şiddet de rutini bozan olaylardan olduğu için ilgi çekiyor olabilir.
Bu teoriye göre birbirine benzeyen hayatlar yaşarken ve bir rutinimiz varken sosyal medyada tanık olduğumuz şeyler bizi bu rutin hayatın dışına çıkarır, farklı şeyleri deneyimlememize izin verir. Bize farklı görüntüler gösterir, farklı hayatlar okutturur. Bu farklı şeyler de çoğu zaman şiddet oluyor.
Güvenli bir şekilde şiddeti deneyimleyebildiğimiz için sosyal medyada şiddeti paylaşmayı seviyor olabiliriz.
Şiddet içeren tekrarı olmayan olaylara tanık olmak istemesek de ilgimizi çeker. Acaba nasıl olmuş sorusu aklımızdan geçer. O şiddetten uzakta, bir ekranın başında olayı izlemekten kendimizi alamıyor oluşumuzun nedeni bu olabilir.