Türkçe karşılığı 'çift bağı' olabilecek olan pair bond, türlerde çiftler arası etkileşimin, psikolojik ve sosyal bağın, aynı zamanda üreme ritüellerinin yapısını tarif eden bir kavram. Yıllar içinde yürütülen çok sayıda araştırma, pair bond'ın ne olduğunu, hangi türlerde görüldüğünü ve sınırlarını belirlemiş.
Farklı araştırmalardan elde edilen verilerin de incelenerek derlendiği bir çalışmada bu sınırlar gözlemlenen davranışlara ve bu davranışların ne kadar tutarlı olduğuna göre değerlendirilmiş ve ortaya bir tablo çıkmış.
Oluşturulan tabloda, türlere göre bir çiftin 'bağlı' olduğu durumlarda sergilediği davranışlar yer alıyor;
Tabloda toplamda 9 farklı davranış biçmi var. 9'da 9 ile tüm en geniş davranış çeşitliliği ise insanlarda. Bir de bir başka primat olan titi maymunlarında...
Tüm davranışları tek tek incelemeye geçmeden önce, pair bonding'in ne olduğunu da kısa ve net bir şekilde tanımlamak da gerekiyor;
Doğada pek çok türün çiftleri arasında gözlemlenen bir bağ var. Bu bağa sahip çiftler birlikte hareket ediyor, birbirlerine 'duygusal' diyebileceğimiz davranışlar sergiliyor, bakım, beslenme ve bölge koruma gibi alanlarda birbirlerine yardım ediyor ve birbirlerinden ayrı düştüklerinde üzüntü, anksiyete sergiledikleri görülüyor.
Tüm bu davranışlar incelendiğinde ise tür çeşitliliğinin son derece zengin olduğu, davranışların büyük oranda tutarlı olduğu ve bağa sahip olan canlıların beyinlerindeki pek çok nöral mekanizma üzerinde de gözlem yapılabildiği tespit ediliyor. Yani bu bağı yalnızca davranışlarla değil, laboratuvar ortamında da gözlemleyebiliyoruz. İste bu bağa 'pair bond' deniyor. Hatta kimi araştırmacılara göre, biz insanların 'romantik ilişki' ya da 'aşk' dediği şey de aslında bu...
Peki bir çiftin birbirine tam anlamıyla bağlı olduğunu gösteren bu davranışlar neler?
1. Çift halinde yaşam: Birbirine bağlanmış çiftlerin en belirgin özelliği hayatı her yönüyle birlikte yaşamaları. Yani yan yana olmak ve hayatı birlikte göğüslemek; bunu tutarlı bir şekilde ve uzun süredir yapıyor olmak gerekiyor.
2. 'Üreme dönemi' dışında da birlikte olmak: Bu tabiri biz insanlar için uyarladığımızda çıkan sonuç şu; sadece üremek için bir araya gelmemiş olmak ve üreme öncesinde ve sonrasında da bir arada kalmak.
3. Çiftlerin birbirlerine bakmaları: Eğer bir çift birbirlerine gerçekten bağlılarsa, birbirlerine 'bakmaları' gerekiyor. Burada 'bakmak' örneğin Titi maymunları için birbirlerinin bitlerini ayıklamaksa, biz insanlar için de hayatımızdaki kişinin sağlığına, psikolojisine özen göstermek; onunla ilgilenmek, maddi ve manevi ihtiyaçlarını gidermesine yardım etmek diyebiliriz.
4. Çiftlerin birbirlerine özel davranışlar sergilemesi: Birbirine bağlı çiftlerin kendi türleri içinde yalnızca birbirlerine özel gerçekleştirdikleri bazı davranışlar oluyor. Sarılmak, bağlılık gösteren jest ve mimikler kullanmak, o etrafta olmadığında mutsuz ya da stresli olmak gibi...
5. Yuvayı sahiplenmek ve korumak: Bu madde genel olarak 'bölge savunması' başlığıyla anılıyor ve bir çift hayvanın yaşadıkları bölgeyi birlikte savunmaları anlamına geliyor. Biz insanlar için ise bunu en basit haliyle 'yuvayı sahiplenmek ve onun korunması ile bakımını birlikte üstlenmek' diyebiliriz.
6. Bebeklere birlikte bakmak: Bir çiftin bağlarını ortaya koyan en önemli davranışlardan biri de dünyaya gelen yavrunun bakımını birlikte üstlenmek. Bu davranış, bağımlı çiftlerin görüldüğü tüm türlerde ortak. Yani bir çift birbirine gerçekten bağlıysa, bebeğe yalnızca dişi bakmıyor...
7. Çiftlerin birbirlerine özel koordineli davranışlar sergilemeleri: Yine önce hayvanlar aleminden örnek vermek gerekirse, kimi deniz canlılarının birbirlerini özel selamlamalarla karşılamaları, kimi kuş türlerinin birbirlerine özel 'şarkılarla' düetler yapmaları ve bunları tekrar ediyor olmaları diyebiliriz. İnsanlar için ise bunun günlük hayata yerleşmiş, o çifte özel, tekrar eden bir nevi ritüeller olduğunu söyleyebiliriz.
8. Birlikte zaman geçirme ve partneri 'tercih etme': Aslında oldukça net; birbirine bağlı olan çiftler, zorunluluklar ve 'fayda' kriterinin de dışında birbirleriyle vakit geçirmeyi türün diğer üyelerine göre daha fazla tercih ediyorlar. Yani arkadaşlarından çok sizle zaman geçirmeyi tercih ediyorsa, rahat bir nefes alabilirsiniz :)
9. Çiftlerin birbirlerinin yaşadıkları stresi önleme çabaları ve teselli etmeleri: Eğer bir çift, birbirlerini strese sokan durumlar karşısında birbirlerine destek oluyor; strese karşı tampon görevi görmek için çabalıyor ve birbirlerini teselli ediyorlarsa, bu bağlı bir çift olduklarına işaret ediyor...
Peki canlılar neden çok eşli olmak yerine bir başka canlıya bağlanarak yaşamayı seçmiş?
Bu türden türe değişse de, genel olarak birlikte yaşamanın ve tabiri caizse bir 'yoldaşa' sahip olmanın hayatı kolaylaştırdığı türler bu yola yönelmiş. Bebek bakımı, beslenme ve barınma sorunlarının çift olarak kolay çözüldüğü türlerde bu bir avantaja dönüşmüş ve bir davranış olarak yerleşmiş...
İnsanların tek eşliliği üzerine yürütülen araştırmalar ise henüz kesin bir sonuca varmış değil; kimileri insanların çift olarak bağlanma davranışı geliştirdikten sonra tek eşli olduğunu, kimileri ise tek eşlilikten sonra bağlanmanın yerleştiğini düşünüyor...