Tüm dünya için nakit, artık en kıymetli ama en zor ulaşılabilen sermaye haline geldi. Krediye erişim koşullarının ağırlaştığı, ticari kredi faizlerinin rekor seviyelere çıktığı, vadelerin 120 günü aştığı şu günlerde tahsilat krizi hem dünyada hem Türkiye'de derinleşti. KOBİ'lerin yüzde 60'ı kredi başvurularında ret yanıtı alırken, mikro işletmelerin yüzde 38'i yıl boyunca hiçbir bankadan kredi kullanamadı. Bu tablo, piyasalarda 'barter' yani takas ekonomisini yeniden gündeme taşıdı. Kısa sürede yüzlerce barter firması türedi. İnternete verdikleri ilanlarla da dikkat çeken firmalar bu ticarete aracılık yapıp komisyon alıyor.
YAYGINLIK KAZANDI
Türkiye'de gayriresmî biçimde büyüyen barter ağı, özellikle mikro işletmeler, esnaflar ve hizmet sağlayıcılar arasında yaygınlaştı. Makine parkuru verip, hammadde alma, Web sitesi tasarımı karşılığında ürün stoğu verme, tadilat hizmeti ile diş tedavisi alma, sosyal medya yönetimi karşılığında konaklama hizmeti sağlama gibi yeni bir ekonomi pratiği doğdu. Anadolu'da faaliyet gösteren iş insanları da takas sisteminin yaygınlaştığını doğruluyor. Kayseri Organize Sanayi Bölgesi'nde faaliyet gösteren bir mobilya atölyesinin sahibi Mehmet G. şu sözlerle tabloyu özetliyor: "Krediye ulaşamıyoruz. Tahsilat süreleri uzadı. Son iki aydır üç büyük anlaşmayı barter yoluyla yaptım. Birinde ofis koltuğu verdik, karşılığında medikal destek hizmeti aldık." Gaziantep'te gıda üretimi yapan bir kadın girişimci ise, sosyal medya danışmanlığı karşılığında kuru gıda tedariki sağladıklarını ve böylece pazarlama faaliyetlerini durdurmadan sürdürdüklerini belirtiyor. Eskişehir'de faaliyet gösteren bir reklam ajansı da, 2024'te 9 barter anlaşması gerçekleştirdiğini, bu sayede nakit harcamalarını yüzde 27 azalttığını kaydediyor.
İNŞAATTA ÇOK YOĞUN
Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği ve sektör odalarının verilerine göre, 2023'e kıyasla 2024'te inşaat malzemeleri sektöründe barter kullanımı yüzde 10 arttı. Aynı dönemde, bazı toptancı birliklerinde barter başvurularında yüzde 30 artış yaşandı. 2025'in ilk 3 ayında ise aynı döneme göre yüzde 40'lık arttı. Barter sistemine yönelen sektörlerin başında inşaat, gayrimenkul, reklam, araç kiralama ve gıda geliyor. Özellikle vadeli satışlarda yaşanan tahsilat krizi nedeniyle firmalar, ellerindeki malı satarak değil takasla değerlendirmeye başladı. Bir toptancı birliğinin yöneticisi şöyle diyor: "Örneğin pencere üreten bir firmamız başka bir üyeden gıda aldı. Bu ürünleri de üçüncü bir işletmeye satarak nakde döndü."
NE, NEYLE TAKAS EDİLİYOR?
Pencere – Gıda Ürünleri Çimento – Reklam Hizmeti Demir – Ofis Mobilyası İnşaat Boyası – Elektrik Tesisatı Kapı Sistemleri – Hukuki Danışmanlık Araç Kiralama – Dijital Hizmetler
BARTER ÇEKLERİ VAR
BARTER işlemlerinde "barter çeki" kullanılıyor. Bu çeklerin üzerinde bir yetki kodu bulunuyor. İşlemin tarafları bu kodu alarak barter sisteminden doğacak alacaklarını güvence altına alıyor. Böylece alacaklar resmi hale geliyor ve taraflar risk almadan takasa girebiliyor. Ülkede gayriresmî barter işlemlerinin hacmi 2024'te 6 milyar TL'yi aştı. 2025'te bu rakamın 10 milyar TL'ye ulaşması bekleniyor.
LİKİDİTE KRİZİ AŞILIYOR
BARTER sisteminin diğer en sık kullanıldığı alanlar arasında web tasarımı, sosyal medya yönetimi, teknik servis hizmetleri, reklam/pazarlama çözümleri ve gıda tedariği öne çıkıyor. Uzmanlara göre, barter sistemine yönelen firmalar kısa vadede likidite krizini aşarken, uzun vadede müşteri tabanlarını genişletme fırsatı da yakalıyor.
KÜRESELDE DE ARTTI
SADECE yerel değil, küresel ölçekte de barter sistemi tekrar tartışılmaya başlandı. Rusya'ya uygulanan ambargolar sonrası bazı ihracatçılar uluslararası ödemelerde yaşanan sorunları barter ile aşmaya başladı. Financial Times'ın haberine göre, Rus tarım ürünleri ihracatçıları, Pakistan'dan gelen mandalina ve patateslerle takas yoluyla ürün alışverişi gerçekleştiriyor. Benzer modeller İran ve Çin arasında da görülüyor.
