1986 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Pripyat şehri yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali'nde yaşanan ve ülkemizi bile etkileyen korkunç felaketi hepimiz hatırlıyoruz. Aynı dönemde, 1984 yılında Hindistan’ın Bhopal kentinde benzer bir felaket yaşandı. Ancak bu sefer ölüm saçan bir nükleer santral değil, kimyasal madde fabrikasıydı. Bhopal felaketinin yaşanmasının tek nedeni ihmallerdi.
Amerikalı bir şirketin sahibi olduğu kimyasal madde fabrikası zaten ilk açıldığı günden beri doğru düzgün önlemler almadan çalışıyordu. Fabrikanın kapatılacağı iddiaları nedeniyle güvenlik önlemlerinin büyük bir bölümü devre dışı bırakılmıştı. Cinayet gibi bu ihmaller yüzünden sızan zehirli gaz nedeniyle on binlerce insan oracıkta hayatını kaybetti. Sonrasında yaşananlar ise felaketin boyutlarını daha iyi anlatamazdı. Göz göre göre yaşanan Bhopal felaketi nedir yakından bakalım ve bu felaketin nedenlerini görelim.
Her şey nasıl başladı?
1970’li yıllarda Hindistan hükümeti, yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek amacıyla bir dizi teşvik politikası başlattı. Bu politikalar kapsamında ülkede yatırım yapan şirketlerden bir tanesi de Amerikalı kimyasal madde üreticisi Union Carbide Corporation firmasıydı. Hükümetin de hissedarı olduğu Union Carbide India Limited ile ortak olan firma, pestisit yani zararlı organizmaları yok edecek bir tür tarım ilacı üretme kararı aldı.
Üretim fabrikası için en iyi yer Bhopal’dı. Çünkü şehrin merkezi bir konumu ve iyi bir ulaşım altyapısı vardır. Hemen çalışmalar başladı. Ancak yapılan tesis, tehlikeli bir kimyasal madde üretilecekmiş gibi değil de sanki hafif endüstriyel ürünler yapılacakmış gibi inşa ediliyordu. Ürünün kimyasal formülü tam anlamıyla onaylanmamıştı. Yetmezmiş gibi bu güvenlikli olmayan tesiste hem hammadde hem de ürün imalatı yapılacaktı. Yani ateşle barut yan yanaydı.
1980’li yıllarda kadar Bhopal’deki bu fabrika üretim yapmayı sürdürdü. Ancak 1984 yılına geldiğimiz zaman artık tarım ilacına olan talep azalmıştı. Çünkü Hintli çiftçilerin bu ürünleri alacak parası yoktu. Bu nedenle 1984 yılının Temmuz ayında fabrikayı kapatma kararı aldılar. Satılacağı güne kadar tesisteki kimyasal maddeler taşınmayacaktı. Fabrika üretim yapmadığı için güvenlik kontrolleri de yok denecek noktaya gelmişti. Yani felaket geliyorum diyordu.
Bhopal felaketi nedenleri:
2 Aralık 1984 günü saat 23.00 sularında 1 milyona yakın Bhopal nüfusunun büyük bir bölümü uykudaydı. Tesisteki operatörlerden bir tanesi çok da önemli olmayan bir metil izosiyanat gazı sızıntısı tespit etti. Aynı zamanda bir depolama tankında da basınç artışı vardı. Fabrika aktif üretimde olmadığı için üç hafta önce en önemli güvenlik önlemlerinden bir tanesi olan havalandırma gazı yıkayıcısı devre dışı bırakılmıştı.
Tesiste hiçbir şey doğru düzgün denetlenmediği için arızalı vanalardan bir tanesi, boru temizleme suyu ile metil izosiyanat maddelerini birbirine karıştırmıştı. Depolama tanklarını soğutmak için bulunan tonlarca soğutma sıvısı önceden boşaltılmıştı. Basınç ve ısı artmaya devam ediyordu çünkü gaz parlamasına karşı devreye girecek olan güvenlik sistemi üç aydır çalışmıyordu. Derken bozuk emniyet valflerinden bir tanesi 3 Aralık gece 01.00 sularında havaya metil izosiyanat salmaya başlayınca nihayet tesisin alarmları tüm şehirde duyulacak şekilde çalmaya başladı.
Bhopal felaketi insanları uykuda yakaladı:
Kimyasal madde üretim fabrikasında gece 01.00 sularında başlayan gaz sızıntısından yalnızca birkaç saat sonra Bhopal sokakları cansız insan bedenleriyle ve inek, kedi, köpek, kuş cesetleriyle doluydu. Union Carbide Corporation fabrikasının hemen yanında bulunan gecekondu mahallesi en büyük kaybı yaşamıştı. İlk belirlemelere göre oracıkta tam 3800 kişi hayatını kaybetmişti.
Hastaneler dolup taşıyor, ülkenin dört bir yanından bölgeye yardım ekipleri geliyordu. Tam bir can pazarının yaşandığı Bhopal’de ilk birkaç gün içinde hayatını kaybeden kişi sayısı 10 bine ulaşmıştı. Yıl içindeki ölümler 15 bine, sonraki yıllarda gaz sızıntısına maruz kaldığı için ölenlerin sayısı 20 bine ulaştı. Hindistan hükümetinin yayınladığı rakamlara göre Bhopal felaketinden etkilendiği için sakat kalan, ölen, hastalıklarla mücadele eden kişi sayısı 500 binden fazladır. Felaket sonrası yüz binlerce kişi şehri terk etmek zorunda kaldı. O dönemde gaz sızıntısından etkilenen kadınların doğurduğu sakat çocuk sayısı bugün bile artmaya devam ediyor.
Bhopal felaketi sonrası neler yaşandı?
Bhopal felaketinin bir numaralı sorumlusu olan Union Carbide Corporation şirketi, elbette üçüncü dünya ülkelerinde insanlık dışı koşullarda üretim yapan tüm Amerikan şirketleri gibi kendine yakışanı yaparak hiçbir sorumluluk kabul etmedi ve tüm suçu projede bir miktar hissesi olan yerli Union Carbide India Limited şirketine attı. Teröristlerin bunu yaptığını, işini çalışmayanların sabotaj yaptığını ve daha neler neler iddia ettiler. Elbette hiçbirinin doğru olmadığı kanıtlandı.
1985 yılının Mart ayında Hindistan hükümeti, Bhopal Gaz Sızıntısı Afet Yasası isimli bir yasa yürürlüğe soktu ve Bhopal felaketi mağdurlarını hukuki olarak devletin temsil edeceğini duyurdu. En sonunda Union Carbide Corporation şirketi ahlaki sorumluluğu kabul etti ve felaket mağdurlarına verilmek üzere Hindistan hükümetine 470 milyon dolar tazminat ödedi. Böyle bir dava Amerika Birleşik Devletleri mahkemelerinde görülseydi şirketin 10 milyar dolardan fazla tazminat ödeyeceği söyleniyor.
Bhopal Gaz Trajedisi Yardım ve Rehabilitasyon Dairesi'nin 2003 yılının Ekim ayında açıkladığına göre yaralanmalar için 554.895 kişiye, ölümler için 15.310 kişiye tazminat ödenmişti. Ölenlerin ailelerin ödenen tutar 2200 dolar gibi trajikomik bir rakamdı.
Daha da trajikomik olan Union Carbide Corporation şirketinin yalnızca ahlaki sorumluluğu kabul etmesiydi. Yani bu parayı yalnızca lafın gelişi ödemişti. Yıllar sonra bile yalan yanlış bilimsel veriler öne sürerek yaşanan felakette kendilerinin bir suçu olmadığını, hammaddenin bozuk olduğunu, ısınma sorunları olduğu, çalışanların kabahatli olduğunu ve daha nice yalanı uydurdu. Şirketin her bir iddiası tek tek yalanlandı.
Bhopal halkı hala kimyasal atıklarla bir arada yaşıyor:
Yaşanan felaketin ardından Union Carbide Corporation şirketi apar topar tesisi kapattı. Tesis kapandı kapanmasına ancak tonlarca kimyasal madde ve ağır toksik metal hala orada duruyor. Üstelik yoğun olmasa bile hala gaz sızdırmaya devam ediyor. Felaket sonrası Hindistan hükümeti bir Çevre ve Orman Bakanlığı kurdu ve bir Çevre Koruma Yasası çıkardı. Ancak biliyoruz ki bugün bile bu yasa sadece göstermelik kurallar koyuyor.
Çernobil felaketini andıran Hindistan’da yaşanmış Bhopal felaketi nedir, nedenleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak konu hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Şirketler artık üç kuruş fazla kazanmak için insan canını yok saymıyor demek isterdik ancak dünyanın dört bir yanında hala insanların cinayet gibi ihmaller yüzünden hayatını kaybettiğini ya da sakat kaldığını görüyoruz. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.