Türkiye’de parçayı ilk kez Ayten Alpman’dan dinlediğimizde bizleri büyüleyen, ana haber bültenlerinin sonlarında çalan ve “bir başkadır benim memleketim” dememize sebep olan, âdeta ikinci bir millî marş hâline gelen Memleketim adlı şarkı, aslında Yahudi kökenli.
1974 yılı, Kıbrıs Barış Harekâtı zamanlarında radyoda bas bas çalan bu şarkı… Herkesi mest etmiş ki plaklar yok satıyor. Melodisi “anonim” olarak kayıtlara geçmiş. Biz de bu anonim kısmının altını biraz açalım istedik, biraz da şaşırdık ne yalan söyleyelim.
Sözleri Türkçe fakat melodisi yabancı bu parçanın kökenleri çok eskiye dayanıyor.
Bir Yahudi halk müziği olan Memleketim şarkısı, Der Rebbe Elimelech adındaki İbranice bu şarkıyı tercüme edersek karşımıza Haham Elimelech şeklinde çıkıyor. Peki kimdir bu?
1717’de aslen Polonya’da doğan ve gerçek ismi Lizhensk'li Elimelech Weisblum olan bu hahamın garip bir hikâyesi var. 1787 yılında hayata gözlerini yumuyor, yaşadığı süre zarfında ilk eşi Sprinza'dan olan 5 çocuğuyla birlikte sıkıntılar ve sevinçlerle dolu bir yaşam sürse de Sprinza vefat ediyor. Haham Elimelech ise hayatına devam etmeye kararlıydı.
İkinci kez evlendiğinde, bu kez Bayan Gittel adında bir kadın ile evlendi.
Polonya'da bulunan Haham Elimelech Türbesi .via-text { background-color: rgb(0,0,0); /* Fallback color */ background-color: rgba(0,0,0, 0.4); /* Black w/opacity/see-through */ color: white; font-weight: 300; font-size: 0.75em; position: absolute; bottom: 0%; right: 0; z-index: 2; padding: 5px !important; text-align: left; }
Her iki eşi de tanınmış dinî liderlerin kızlarıydı, bu da onların hayatlarını dinî çevrelerde daha da özel kıldı. Haham Elimelech'in adını duyuran şey, kaleme aldığı "Noam Elimelech" adlı kitabı oldu. Bu eser, ona hem ün hem de geçim kaynağı sağladı.
Aynı zamanda kendisi Hasidik Yahudiliğinin de öncüsü olarak kabul edildi. Elimelech, ömrü boyunca bu kitap aracılığıyla öğretilerini ve düşüncelerini paylaşarak bir iz bıraktı. Gelelim şarkıyla ilişkisine…
Hasidik topluluğunun sevdiği Haham Elimelech'e adanmış bu şarkı, 1927'de Moysche Nadir tarafından yazılmış ve bestelenmiş.
Moysche Nadir, Elimelech gibi Polonya doğumlu olup 11 yaşında Amerika'ya göç etmiş, Yahudi bir ailenin çocuğuydu. Amerika'da yazı sanatını geliştirdi ve taşlama ile hiciv türlerinde yazılar kaleme aldı. 1927'de, Rebbe Elimelech için şarkı sözlerini yazarken müziği Polonya Yahudi folklorundan esinlenerek oluşturdu.
Rabbi Elimelekh, 1905 Rusya'sında Yahudi topluluğunun karşılaştığı zorlukları anlatan ve 1964'te ünlü Damdaki Kemancı müzikalinde yer alan şarkılardan biridir. Bu parçanın dünya çapında tanınmasına katkı sağlayanlardan biri de Fransız sanatçı Mireille Mathieu'dur. Şarkıyı, L'aveugle adıyla Fransızca olarak seslendirmiştir.
1974 yılından bu yana keyifle dinlediğimiz, millî duygularımızı titreterek bize sunulan Ayten Alpman'ın Memleketim şarkısı da aslında bir Yahudi şarkısı tarihçesine sahip olmuş böylece.
Türkiye'de 1972 yılında Ayten Alpman, Fikret Şeneş'in kaleme aldığı sözlerle "Bir Başkadır Benim Memleketim" adıyla Türkçe olarak seslendirdi.
Öncelikle bu Yahudi türküsü, önce bir müzikal aracılığıyla geniş kitlelere ulaştı; daha sonra Fransızca aranjmanı dünya çapında büyük popülerlik kazandı. Bu süreç, Türkiye'deki aranjman sektörünün dikkatini çekti ve Türkçe sözlerle tekrar üretildi. Ardından şarkı, ülkenin gayri resmî marşı olarak kabul edilebilecek bir popülerlik elde etti.
İlk çıktığında 45'lik plak pek dikkat çekmemişti. Ancak 1974 yılında Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında TRT'de "Memleketim" şarkısı sık sık çalmaya başlandığında, şarkı aniden büyük bir ilgi gördü. Şarkının özgün versiyonu ile hiç alakası olmayan Türkçe sözleri, bizlerin millî duygularıyla da tamamen örtüşüyordu.
Bu nedenle o yıl şarkı, "Memleketim" adıyla ikinci kez 45'lik plak olarak piyasaya sürüldü ve öncekinden farklı olarak büyük bir satış başarısı elde etti.
Kaynaklar: Jewishgen, TRT