Birazdan bahsedeceğimiz 5 farklı oluşum şekliyle ortaya çıkabilen kuvars taşının özellikleri ve kullanıldığı alanlar, saymakla bitmiyor. Antik çağlardan bu yana insanlar için önemli bir taş olan kuvars, dayanıklı yapısı sayesinde birçok işimizi görüyor.
Yüzlerce yıldır insanların kullandığı ve yanında taşıdığı kuvars taşının özelliklerine gelin biraz daha yakından bakalım ve bu taşa bir kez daha hayran kalalım.
Silika veya silikon dioksitten oluşan kuvars taşının birbirinden farklı oluşum süreçleri var.
Genellikle “magmatik”, “sedimentasyonel” ve “metamorfik” oluşum süreçlerinden geçerek ortaya çıkan kuvarsın, “hidrotermal” ve “yerleşim” gibi başka oluşum türleri de bulunur. Bu süreçleri maddeleyecek olursak:
Magmatik oluşum: Yüksek sıcaklıklarda, magma içindeki “SiO2” çözeltisi yani kuvarsın bileşeni soğumaya başlar. Soğuma hızı, kristallerin boyutunu belirler. Eğer soğuma hızlıysa ince kristaller veya cam oluşabilir, soğuma yavaşsa büyük kristaller oluşur.Metamorfik oluşum: Yüksek sıcaklık ve basınç altında, kuvarsit gibi kuvars içeriği olan kayaçlar metamorfik değişimlere uğrayabilir. Bu süreçte kristaller yeniden düzenlenerek kuvars taşının yapısını oluşturabilir.Sedimentasyonel oluşum: Kuvars çoğunlukla, kum ve diğer sediment (bir çözelti veya süspansiyondaki katı partikül yığınının dibe çökmesi ile meydana gelen şey) birleşmesi sonucu oluşan kayaçlarda bulunur. Rüzgârlar, okyanuslar ya da nehirler tarafından taşınan kuvars içeren kum; zamanla katmanlar hâlinde birikir. Bu katmanlar, bir süre sonra taşlaşır ve kuvarsları oluşturur.Hidrotermal oluşum: Hidrotermal süreçlerde, su buharının ve minerallerin çözeltisinin yüksek sıcaklık ve basınç altında yer altındaki kayaçları etkilemesi sonucu kuvars kristalleri oluşabilir. Bu durumda kuvars taşı, genellikle diğer minerallerle birlikte büyür.Yerleşim oluşumu: Kuvars, yer altında suyun etkisiyle ve yerleşimle oluşan mineral birikimlerinde de bulunabilir. Bu durum, yer altı sularının kayaçları çözerek içerdikleri mineralleri biriktirmesi sonucu oluşur.Kuvars taşının popülerliği, coğrafi keşiflerle arttı.
Kuvars taşının tarihçesine şöyle bir bakacak olursak Orta Çağ’da özellikle dekoratif amaçlarla kullanıldığını görüyoruz. Rönesans döneminde de sanat ve mimarî alanlarında, özel oyma işlemleri ve süslemelerle karşımıza çıkıyor bu özel taş.
15. ve 16. yüzyıllara geldiğimizde coğrafi keşiflerle yeni kıtalardan değerli taşlar getirildiğinde kuvars da bu taşların arasındaydı. Süs taşı olma özelliğiyle popülerlik kazanmıştı. 18. yüzyılın sonlarına doğru ise sanayi devrimiyle kuvars taşının endüstriyel kullanımı arttı.
Antik kültürlerde de çok değerliydi.
Dünyanın en yaygın minerallerinden biri olan kuvars, antik çağlardan beri çeşitli kültürlerde değerli bir mineral olarak kabul ediliyor. Antik Mısır'da ve Roma İmparatorluğu'nda bu değerli taş, günümüzde olduğu gibi takı yapımında ve süs eşyalarında kullanılıyordu.
Ayrıca kuvars taşının optik özellikleri nedeniyle yine antik dönemlerde gözlük lensleri olarak kullanıldığına da rastlayabiliyoruz. Dahası, dayanıklı yapısı ve estetik görünümü sebebiyle heykeltıraşlıkta da kullanılmıştı.
Bitti mi sandınız? Hayır! Öğütülmüş kuvars kumu, inşaat ve taş işçiliği projelerinde harç görevi görmüştü. Bu alanda kullanılmasındaki en büyük sebep ise dayanıklılık özelliği elbette.
Biz fark etmesek de aklımıza gelebilecek her alanda kullanılıyor.
Kuvars taşının özelliklerinden bir diğeri olan elektrik yalıtımı, farklı endüstrilerde kullanılmasına da önayak oluyor. Elektronik cihazların üretiminde, cam endüstrisinde, inşaatta, seramikte, tıpta, kozmetikte, kimyada, yarı iletkenlerde ve saat yapımında kullanılabilen kuvars; yüksek sıcaklıklara karşı da dayanıklı.
Kuvars taşının bu kullanım alanlarını daha spesifik maddelendirecek olursak:
Tıbbî ve optik cihazlarda kullanıllır.Bazı pudra ve fondötenlerde matlaştırıcı olarak kullanılır.Seramik ve porselen üretiminde dayanıklılığı artırmak amacıyla kullanılır.Yapısı sayesinde inşaat malzemeleri ve beton üretiminde kullanılır.Asit ve bazlara karşı dirençliliği sebebiyle laboratuvar ekipmanlarının yapımında kullanılır.Güneş ışığını, elektrik enerjisine dönüştürmek için panellerde kullanılır.Yarı iletken cihazların üretiminde kullanılır.Hassas frekansta titreşen bir kaynak sağlayarak elektronik cihazlarda kullanılır.Camın dayanıklılığını ve berraklığını artırmak için kullanılır.Genellikle pembe ve beyaz renklerde görmeye alışık olduğumuz kuvars taşı, aslında farklı renklerden oluşabilir.
Kimyasal formülü SiO2 olan kuvars taşının içerdiği farklı elementler, çeşitli renklerin oluşmasına sebep olur. Örneğin ametist olarak bildiğimiz taş, aslında mor renkteki bir kuvars çeşididir ve bu rengi manganez içermesinden kaynaklanır.
Citrine taşı da aynı zamanda bir kuvars taşıdır. Sarı renkte olmasının nedeni ise içerdiği demir mineralleridir. Yani biz kuvarsı pembe ve beyaz renklerde görmeye alışık olsak da aslında pek çok yerde, farklı renklerde de karşımıza çıkıyor.
Kuvars taşı çeşitleri:
AmetistMavi kuvarsPembe kuvarsOniksAkikAgatKalsedonSard tripoliCitrineBirbirinden farklı oluşum türleriyle ortaya çıkan kuvars hakkındaki ilginç bilgilerden ve kuvarsı biricik yapan özelliklerinden bahsettik. Bu taş hakkında ilginizi en çok çeken hangi özelliği oldu? Yorumlarda bekliyoruz.
Kaynaklar: Britannica, Variance Objects, Natural Historyİlginizi çekebilecek diğer içeriklerimiz: