Kullanımları itibarıyla beyin ölümü, bitkisel hayat ve koma sözcükleri çok karıştırılabiliyor. Beyin ölümünün geri dönüşümü yokken yani uyanmak mümkün değilken bitkisel hayat ve koma durumlarından uyanmak mümkündür. Hatta 10 yıl sonra, 20 yıl sonra uyanan kişilere dahi denk gelebilirsiniz. Bunun nedeni, araştırmacılara göre biraz daha bizim beyin sapımızla ilgili.
Beyin sapı, yaşamamız için gerekli olan nefes, kalp atımı, refleksler gibi olayları kontrol eder. Beyin ölümünde beyin sapı işlevsiz hale gelirken bitkisel hayat ve komada beyin sapı, işlevselliğini sürdürür. Uyanmayı sağlayan, işte bu yapının hala çalışıyor olması.
Bitkisel hayattan uyanmak o kadar da kolay değil!
Beyni inceleyen bilim insanları, araştırmalarında beynin farklı bölümlerinin farklı görevleri olduğunu fark etmişlerdi. Örneğin broca alanı dil ve konuşmayla ilgili bir alan.
O alanda yaşanan herhangi bir sıkıntı, bitkisel hayattan uyansa bile kişinin konuşma bozukluğu yaşamasına sebep olabilir. Ya da duygu alanı olan limbik sistemde sorun yaşaması, duygu kontrolünde sorunlara neden olabilir.
Bundan birkaç yıl önce Fransa’da 15 yıldır bitkisel hayatta olan bir hastayı uyandırmak için beynin bu bölgelerden birini uyarmanın işe yaradığını keşfettiler. Uyarılan alan hipokampüs, amigdala gibi beyin bölgeleriyle bağlantı sağlamaya yarayan vagus siniriydi. Vagus sinirinin aynı zamanda parasempatik sinir sistemini de düzenlediği düşünülüyor.
Komadan, o uzun uykudan uyanmak, maalesef filmlerdeki gibi olmuyor!
Hastayı, vagus sinirini uyararak uyandırmaya çalışan ekip, bunu 6 ay boyunca devam ettirdi. Hastanın, uyarmanın birinci ayında gözlerini açıp odadakilerin hareketlerini takip edebildiklerini fark etmişlerdi. Hasta, filmlerdeki gibi hemen kalkıp yürüyememişti. Aslında hasta, belki beynindeki ağır hasardan dolayı hiçbir zaman ne yürüyabilecekti ne de konuşabilecekti.
Bir diğer vakada Almanya’da görülmüştü. Bu sefer Birleşik Arap Emirlikleri'nde bir kadın 1991 yılında geçirdiği trafik kazasından sonra 27 yıl boyunca komada kalmıştı. Bu süre boyunca farklı ülkelerde tedavi olup çeşitli operasyonlar geçiren hasta Almanya'da tedaviyi bulmuştu Bu hasta da yıllar süren tedavisinden sonra oğlunun adını söyleyerek uyanmıştı. Yürüyebilmek için fizik tedavi ve rehabilitasyon desteği almaya başladı.
Sadece bitkisel hayat değil uzun süren komadan uyanan kişilerde de aynı psikolojik durumlar görülebiliyor.
Komadan uyanan hastalarda travma sonrası stres bozukluğu en çok görülen psikolojik rahatsızlıklardan biri. Kişinin geçirdiği kaza, yıllar sonra uyandığında her şeyin değişmiş olması, kişide travma sonrası stres semptomlarının görülmesine neden olabilir.
Bellek sorunları da kişinin uyandıktan sonra hayatını zorlaştırabiliyor. Bazen hiç yaşanmamış olayları kişi kendi anıları diye sahiplenebiliyor. Ya da yaşanmış anıları unutabiliyor. Belli bir zaman diliminde takılabiliyor ve ondan sonrasını hatırlayamayabiliyor.
Kişinin uyandıktan sonra vücudunu aktif olarak kullanamaması kişide depresyon ve anksiyete oluşturabiliyor. Eskiden sahip olduğu yürüme, konuşma gibi aktiviteleri yapamaması, geleceğe dair ümitsizliğe kapılmasına neden olabiliyor.
Sosyal uyum zorlukları, bitkisel hayattan uyanan kişilerin yaşayabileceği bir diğer psikolojik problem olarak karşımıza çıkıyor. Hastalar değişen çevre şartlarına, sosyal çevrelerine tekrar alışırken zorlanabiliyorlar ve bu süreçte kendilerini yalnız hissedebiliyorlar.
Kaynaklar: PubMed, Current Biology