Türkiye’den bakınca Avrupa’daki ülkelerin tamamını, tıpkı Türkiye gibi tek bir ortak geçmişi paylaşan ulus devletler olarak görüyoruz. Gelin görün ki, bu anlayış neredeyse tamamen yanlıştır. Çoğu devlet, benzer kabilelerin ya da klanların bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Çoğu diyoruz çünkü Almanya’da, Fransa’da, İngiltere’de farklı etnik kökenlerden devletçiklerin de bugünün büyük devletleri içinde kaldığını görüyoruz. Bu büyük ülke-ayrı kalmış bölge ikililerinden en meşhuru ise İspanya-Katalonya ikilisi.
Katalonya ve İspanya'nın tarihi, anlaşmazlıklar ve anlaşmalarla dolu uzun ve karmaşık bir tarih. Bu çatışma, Orta Çağ'ın başlarından beri devam etmekte ve günümüz siyasetinde önemli bir konu olmaya devam etmektedir. İki inatçı çocuğun bir oyuncağı çekiştirmesine dönmüş olan bu konuyu açıklayalım.
Öncelikle -çok kısa- İspanya ve Katalonya tarihi ile başlayalım.
Orta Çağ'da Katalonya, Aragon Krallığı'ndan ayrıydı ve 15. yüzyılda kendi parlamentosu olan Katalonya Generalitat'ı vardı. Buna rağmen, 16. yüzyılda İspanyol monarşisi bölge üzerindeki gücünü göstermeye başladı. Bu durum, İspanyol kraliyetinden özerklik için mücadele eden Katalanların bir dizi savaş ve isyanına yol açtı. Birkaç yüzyıl boyunca da bazen monarşi bazen Katalan halkı bölgede etkisini arttırdı ancak görece barışçıl bir süreç devam etti.
Franco’nun faşizmi, Katalanları hedef almıştı.
19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Katalonya hala İspanya'nın egemenliği altındaydı ve Franco, bölgenin dilini ve kültürünü bastırmaya çalışıyordu. 1936-1939 arasındaki İspanya İç Savaşı, oldukça kanlı olmuştu. İkinci Dünya Savaşı'nda Paris'teyken Nazi işgaline maruz kalan Picasso'ya bir Nazi subayı, Guernica adlı tablosunu göstererek "Bunu siz mi yaptınız?" demiş, Picasso'dan "Hayır, siz yaptınız!" cevabını almıştır. Burada bahsettiği Nazi, Almanlar değil Franco idi. Guernica, Franco'nun bombalattığı bir Katalan yerleşimiydi.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında da br süre gücü elinde tutan Franco, ülkeyi büyük tehlikeye sokmuştu. En sonunda da 1979 yılında bölgeye özerklik kazandıran güçlü bir ayrılıkçı hareketin yükselişi ile İspanya, bir kez daha karmaşık bir döneme girdi. Ancak bu özerklik, tartışmalı bir referandumun ardından 2017 yılında iptal edildi. O zamandan bu yana geçen yıllarda Katalonya ve İspanya arasındaki gerilim yüksek seyretmeye devam etti ve her iki taraf da barışçıl bir çözüm bulmak için mücadele etti.
Peki bir yarımada üzerinde yaşayan bu halklar, aralarında görünüşte çok fark olmamasına rağmen neden sorun yaşıyorlar?
Bir defa iki topluluk çok farklı, özellikle de dilleri.
Dil konusu burada ilk öne çıkan noktalardan biri. Zira Katalanca ve İspanyolca, benzerlikleri olmasına rağmen çok farklı iki dil. Bir defa bu dillerden biri (Katalanca) bir Roma dili, İspanyolca ise Kastilya dilleri arasında yer alıyor. İspanyolcada 6, Katalancada 16 fiil çekimi bulunuyor. Bu durum, karşılıklı iletişimi zorlaştırıyor.
Kaldı ki Katalonya, 1714’te tam olarak İspanyolların kontrolüne geçmeden önce uzun bir geçmişe ve kendi kültürüne sahipti. O zamandan bu zamana kendini baskı altında hisseden Katalan halkı; dillerine, örf ve adetlerine daha da sıkı sarıldı.
İki halkın kültürleri arasında da ciddi farklar bulunuyor.
Bir Katalan ile bir İspanyol’un konuşması, oturduğu evlerin mimarisi, genel tavırları hatta yemeklere koymak için seçtiği baharatları bile oldukça farklıdır. Benzer bir durumun İspanya için de geçerli olduğunu ve her iki tarafın da kendi kültürleriyle, kimlikleriyle gurur duyduğunu düşünürsek iki taraftan birinin, diğerinin kültürünü benimsemesi pek olası değil.
İki taraf arasındaki bu gurur ve gerginlik, son 300 yıldır taraflardan birinin her fırsatta ayrılmaya çalışmasına, diğerinin ise bu ayrılığı engellemeye çalışmasına neden oluyor. Türk dizilerinin büyük kısmındaki toksik ilişkilerin tasviri gibi oldu biraz ama irili ufaklı pek çok isyanın olduğu, çokça kan dökülmüş bir süreç elbette ki güllük gülistanlık tasvir edilemiyor.
İşin elbette bir de ekonomi kısmı var.
Aslında işin ekonomi kısmı olmasa kimse bu mücadeleyi, özellikle de Dünya Savaşları devam ederken, bu kadar uzatmazdı. Katalonya, İspanya’nın sadece %6,3’lük kısmını kaplamasına rağmen ülke nüfusunun %16’sı da bu bölgede yaşıyor. Ekonomi tarafına baktığımızda İspanya’nın yıllık hasılasının ’den fazlasını, ihracatının da %25’ten fazlasını Katalonya gerçekleştiriyor. Her dört turistten birinin tercih ettiği bölge de yine Katalonya. Yeni yatırımların neredeyse %30’u da bu bölgeye gidiyor.
Gelecekte Katalonya-İspanya çekişmesi izlenmeye değer bir konu olacak.
Bazı uzmanlar, iki topluluğun ayrı devletler haline geleceğini iddia ediyor. Yakın zamanda Katalan meclisinin oylama yapıp bağımsızlık kararı alması ancak İspanya’nın bu kararı tanımaması gibi olaylar da bu durumu destekler bir bakış açısına sahip.
Öte yandan Real Madrid-Barcelona takımlarından biri olmadan La Liga’nın tadı olamayacağı gibi, Katalonya-İspanya ayrılığında her iki tarafın da büyük bir zarar göreceğini ve bu yüzden ayrılmayacaklarını düşünenler de oldukça çok.