İnsanoğlunun ilk işlevsel uydusu Sputnik 1’in Sovyetler Birliği’nce yörüngeye oturtulması ile başlayan uzay yarışı, hem büyük atılımlara hem de ciddi görüş ayrılıklarına sahne oldu.
Günümüze ulaşan bu görüş ayrılıklarından muhtemelen en büyüğü, uzayın başlangıç noktasının neresi olduğu tartışmasıdır. Bu meselede henüz uzlaşmaya varılamaması dolayısıyla ortaya çıkan belirsizlik, zaman zaman kimi trajik vakaların trajik vaka olarak sınıflandırılmalarını bile önleyebilmekte. Bu yazımızda bu vakalardan “Soyuz 11” trajedisine ve bu trajedinin bu belirsizlikten nasıl etkilendiğine değineceğiz.
Gezegenin büyük bir kısmınca kabul gören sınır: Karman Hattı
Macar-Amerikalı bilim insanı Theodore von Kármán’ın, deniz seviyesinin 100 kilometre üzeri olacak şekilde belirlediği bu sınır, Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri haricinde tüm devletler ve kurumlarca standart atmosfer-uzay sınırı olarak kabul görmektedir. Bu kuruma göre ise standart sınır, deniz seviyesinin 80 kilometre üzeri olarak belirlenmiş.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Karman Hattı’nı tam olarak standart kabul etmemesinin net bir sebebi olmamakla birlikte, bu durum size metrik sistem yerine emperyal sistemin bir varyantını kullanmalarını anımsattıysa haksız sayılmazsınız.
Şaşırtıcı uzay atılımlarıyla çokça ilke imza atan ve ürettiği roket motorlarının kullanımı günümüzde dahi devam eden SSCB; bu başarılarını, yaşadığı çokça felâketten aldığı derslere borçlu.
Amerika Birleşik Devletleri’nin aksine Sovyetler Birliği’nin uzay doktrini, belirli amaçlara yoğunlaşmak yerine olabildiğince fazla ilke imza atmak odaklıydı. Bu sebeple Sovyet mühendisler, Amerikalı meslektaşlarının aksine sürekli yepyeni ve deneysel sistemler ile uğraşmak zorunda kaldılar. Bir görevden başka bir göreve ani geçişler, tek bir göreve derinlemesine odaklanılmasını ve olabildiğince güvenli hâle getirilmesini çoğu zaman önlemekteydi.
Bu görevlerden biri olan “Soyuz 11”, asıl amacı olan bir uzay istasyonuna kenetlenme hedefine ulaşmasına rağmen sonlara doğru henüz benzeri görülmemiş bir trajediye dönüştü. Dünya’ya geri iniş yapan bu Sovyet uzay aracına ulaşıldığında, içindeki üç kozmonotun da boğularak can verdikleri ortaya çıktı. Üç kozmonot, en nihayetinde Kremlin’e defnedildi.
Şimdi uzay sınırı konusunda yaşanan anlaşmazlığın sebep olduğu belirsizliği hatırlayalım. Bu kozmonotların uzayda can verip vermedikleri sorunsalı, tam olarak nerede boğulduklarına bağlı olarak değişebilecek bir durumdur. Yaşananlar Karman Hattı’nın üzerinde gerçekleşti ise söz konusu üç kozmonot uzayda, Karman Hattı’nın altında gerçekleşti ise de Dünya’da can vermiştir. Karman Hattı’nın ötesinde can vermiş olmaları ihtimâli gerçekse, kendileri aynı zamanda Karman Hattı’nın ötesinde ölen tek ekip olarak da tarihe geçmiş olabilirler.
Eskiden yalnızca devletlerin ve devlet kurumlarının kalkışabildikleri uzaya çıkma çabaları, gitgide zenginleşen özel şirketlerin ve milyarderlerin de sektöre giriş yapmaları üzerine zamanla devletlerin tekellerinden çıktı.
SpaceX gibi özel uzay şirketlerinin atılımları sayesinde bu çabalar, sektör dışı şirketlerin CEO’larınca da benimsenmeye başlandı. Bunlardan yakın zamanda en ses getirenlerinden biri, Amazon CEO’su Jeff Bezos’un ve İngiliz milyarder Richard Branson’ın girişimlerinden biriydi.
Sektöre büyük bir hırsla katılan Bezos ve Branson, Temmuz 2021’de kendilerince bir uzay yarışına giriştiler. Sonuç olarak yarışı “Karman Hattı” sınır kabul edilir ise Bezos, 80 kilometerlik hat sınır kabul edilir ise de Branson kazanmıştır. Günümüzde bu yarışı kimin kazandığı hâlâ tartışılmaktadır.
Özetlemek gerekirse; günümüzde bile varlığını sürdüren bu uzay sınırı meselesi, kimi trajedileri uzay trajedisi olmaktan çıkarabileceği gibi kimi uzay yarışlarını da net bir kazanandan mahrum bırakabilen, kişiyi belirsizliklerle boğuşturan bir karmaşaya evrildi denebilir.
Kaynaklar: Inquestion, SpaceSafetyMagazine, USA Today