Dünya’nın kabuğu “plato” adı verilen iç içe geçmiş amaaslında birbirinden ayrı parçalardan oluşur. Bu platolar sıklıkla hareket etmeye çalışır ancak birbirinedeğen diğer parçaların baskısı sonucu bunu başaramaz.
Ancak bazen bu platolardan birinin üzerindeki baskı çokartar ve bu da enerji olarak yüzeye çıkar. Bu enerji yüzeyi hareket ettirir;yani deprem yaratır.
Son olayda Arap platosu kuzeye doğru hareket ederek Anadoluplatosuna baskı yaptı.
Bu platolar arasındaki itme gücü ve baskı, geçmişte de çok ciddisarsıntılara yol açmıştı.
13 Ağustos 1822’de aynı bölgede, aynı fay hattı üzerinde 7,4büyüklüğünde bir deprem meydana gelmişti. Sadece Halep’te 7 bin kişi; toplamdayaklaşık 20 bin kişi hayatını kaybetmişti.
DEPREMLER NEDEN BU KADAR GÜÇLÜYDÜ?
Doğu Anadolu Fay hattı, “doğrultu atımlı” bir fay hattı. Butip fay hatlarında sert kaya blokları birbirlerine dikey bir hat üzerinde baskıuygular ve nihayetinde baskıya dayanamayan bir blok yatay olarak harekete geçer.Bu da öyle bir gerilim yaratır ki; deprem meydana gelir.
ABD’nin California eyaletindeki San Andreas fay hattı,dünyanın en bilinen doğrultu atımlı fay hatlarından biri. O kadar uzun süredirsakin ki; felaket yaratacak bir depremin çok yakın olabileceği tahmin ediliyor.
Kahramanmaraş depreminde ise bu kırılma, çok da derin olmayanbir yerde meydana geldi.
İngiltere’deki Open Üniversitesi’nden jeofizikçi DavidRothery, “Aynı büyüklükteki bir deprem yüzeye ne kadar yakın olursa o kadarbüyük etki yaratır” diyor.
Binaların yeterince dayanıklı olmaması da çok sayıda kişininhayatını kaybetmesinde etkili oldu.
İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Deprem Araştırma veUygulama Merkezi (DAUM) Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim ÜyesiProf. Dr. Hasan Sözbilir, Türkiye'yi sarsan 7.4 büyüklüğündeki depreme ilişkin,"Bugünkü depremin olduğu bölgede, 500 yıldır stres biriktiren fayparçaları kırıldı. Bu fayların deprem üretme aralığı da 400-500 yıl olduğundanbilimsel anlamda bu faylar üzerinde deprem bekleniyordu. Bugün meydana gelendeprem, Doğu Anadolu fayının güney kolları üzerinde, Malatya ile Hatayarasındaki fay parçalarının kırılması sonucu gerçekleşmiş olmalı" dedi.
ARTÇILAR NE KADAR SÜREBİLİR?
04.17’de meydana gelen ilk depremden sadece 11 dakika sonra,bölge 6,7 büyüklüğünde bir artçı şokla sarsıldı. Saatler sonra gelen 7,6büyüklüğündeki ikinci depremin hemen ardından da 6 büyüklüğünde artçı sarsıntımeydana geldi.
İngiliz Jeoloji Araştırma merkezinden Roger Musson, “Bizimşu an gördüğümüz şey aktivitenin komşu faylara yayılması. Dolayısıyla buhareketliliğin bir süre daha devam etmesini bekliyoruz” diyor.
1822’deki depremde, artçı şoklar bir yıl daha devam etmişti.
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve DepremAraştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener de, “Bu coğrafyada 24 yıldırgördüğümüz en büyük depremle karşı karşıyayız. Sınırlarımızı aşıp Kuzey KıbrısTürkiye Cumhuriyeti, Irak ve Suriye'de hissedildi, hatta bazı yerlerde cankaybına yol açtı. Şu anda kadar 100 tane artçı deprem meydana geldi. Bunlarında yaklaşık 53 tanesi 4'ün üzerinde” dedi:
“İlerleyen zamanda küçük artçı depremler çözüldükçe sayılarartacaktır. 7 tanesi 5'in üzerinde oldu. Bir tanesi da ana artçı şoku olarak6.6'lık bir depremiz var. Bu depremlerin yoğunluğunu azaltarak önümüzdekigünlerde devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu depremler bir yıl kadar sürebilir.”
DÜNYADAKİ DİĞER DEPREMLERLE KIYASLANDIĞINDA NE DURUMDA?
AFAD depremin merkezini Doğu Anadolu Fay hattı üzerinde,Gaziantep’in 26 kilometre doğusundaki, Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olarakaçıkladı.
Ancak etki alanı bundan çok daha geniş oldu; deprem Kıbrıs,Lübnan, Irak, İran ve Suriye’de de hissedildi. Türkiye’nin kuzeyinde ve batısındada yer yer hissedildi.
20. yüzyıl boyunca Doğu Anadolu Fay hattı çok az sayıdabüyük deprem üretti. ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi’nin verilerine göre1970’ten bu yana bölgede 6’dan büyük sadece üç deprem meydana geldi.
Dünya genelinde bir yıl içerisinde 7’nin üzerinde meydanagelen deprem sayısı 20’yi geçmiyor. Bu da Pazartesi arka arkaya meydana gelen7’den büyük iki depremi bir hayli olağandışı kılıyor.
2016’da İtalya’da meydana gelen 6,2’lik depremde 300 kişininöldüğü düşünüldüğünde, Londra College Üniversitesi Risk ve Felaket ÖnlemeEnstitüsü’nden Joanna Faure Walker, Türkiye’de meydana gelen depremin 250 katdaha fazla enerji ortaya çıkardığını söylüyor:
“Son 10 yılda bu büyüklükte sadece iki deprem görüldü, birönceki 10 yılda da bu şiddette dört deprem meydana gelmişti.”
Ve bu depremlerin ikisi aynı gün, pazartesi günü aynı ildeyaşandı.
Bugüne kadar dünyada görülen en büyük depremler 2011’deJaponya’da meydana gelen ve ardından ciddi tsunami dalgaları yaratan 9büyüklüğündeki deprem ile 1960’ta Şili’de meydana gelen 9,5 büyüklüğündekidepremdi.
Kaynak: BBC Türkçe