Bazı karıncalar yuvaları etrafında döner, arılar kraliçe arıyı takip eder ve birbirlerine dans ederek sinyal gönderir. Filler ise yas tutar ve cenaze töreni düzenler. Bazı köpekler saldırgandır, kargalar ise çok zekidir. Hayvanların yeteneklerini ve birbirleri ile olan iletişiminin nasıl meydana geldiğini hiç düşündünüz mü?
Bugün insanlar arasındaki bilimi bırakıp başka bir bilime doğru, laboratuvardan çıkıp doğal yaşamı ziyaret ediyoruz. Biyoloji ana bilim dalının altında zoolojinin bir dalı haline gelen etoloji nedir, neyle ilgilenir bugünkü yazımızın konusu.
Etoloji nedir?Etoloji, hayvan iletişimi, yırtıcılık, savunma, saldırganlık, çiftleşme, sabit eylem kalıpları ve göç dahil olmak üzere hayvan davranışlarının çoğunlukla doğal koşullarında bilimsel olarak incelenmesidir. Etolojinin önemli bir yönü, içgüdü ile öğrenmeye karşı çalışmasıdır.
Etoloji, genellikle davranışın evrimine odaklanan etologlarla (etoloji ile ilgilenen insanlara verilen unvan) biyolojinin bir parçası olarak kabul edilir. Etoloji, genellikle sahada yürütülmekle birlikte, laboratuvarda veya her ikisinin bir kombinasyonu yoluyla da yürütülebilir. 'Etograma' veya hayvan davranış araştırmalarında sıklıkla kullanılan davranışların açıklamasına sahip olmamız etoloji sayesindedir.
Peki etologlar ne iş yapar, etoloji ne ile ilgilenir?Evcil hayvan eğitimiHayvan refahı ve korunmasıHayvan karşısında insan güvenliğiEv, doğa veya laboratuvar ortamlarında hayvanları incelemekGözlemler ve bulgularla ilgili verileri toplamak ve analiz etmekAraştırmalarının sonuçlarını yayınlamak ve konferanslarda sunmakHalkı hayvanlar ve hayvanlar hakkında eğitmek ve hayvan refahını ve korunmasını teşvik etmekEtoloji çok geniş bir çalışma alanı olduğu için etologlar, üniversite araştırmaları, tarımsal hayvancılık, hayvan eğitimi ve hayvan bakımı da dahil olmak üzere herhangi bir sayıda alanda uzmanlaşabilirler. Etolojinin amacı belirli bir hayvan grubunu değil, onların davranışlarını incelemektir ve çoğu kez tek bir davranış kalıbının, örneğin saldırganlığın değişik hayvanlarda nasıl ortaya çıktığını araştırır.
Etolojinin tarihi:Etoloji biyolojinin bir dalı olduğundan, etologlar özellikle davranışın evrimi ve bunun doğal seleksiyon açısından nasıl açıklanabileceği ile ilgilendiler. Bazı yönlerden Charles Darwin, 1872 tarihli The Expression of the Emotions in Man and Animals (İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi) adlı kitabıyla sayısız etologu etkileyen ilk çağdaş etologdu. Davranışa olan ilgisini, bilimsel olarak desteklenmeyen anekdot bilişselcilik adı verilen antropomorfik bir yöntem kullanarak hayvanlarda öğrenme ve zeka üzerinde çalışan George Romanes'i teşvik ederek sürdürdü.
Etoloji alanının büyümesi II. Dünya Savaşı'na giden yıllarda, Niko Tinbergen ve Konrad Lorenz'in çabaları sayesinde Avrupa kıtasında gelişmesine dayanır. Savaştan sonra, Tinbergen Oxford Üniversitesi'ne taşınmış ve etoloji, Cambridge Üniversitesi Hayvan Davranışları Alt Bölümü'ndeki Robert Hinde, William Thorpe ve Patrick Bateson'ın çalışmaları sayesinde Birleşik Krallık'ta yükseliş kazanmıştı. Aynı zamanda Etoloji Kuzey Amerika'da da bu dönemde gelişmeye başlamıştır.
1972'de İngiliz etolog John H. Crook, önceki etolojinin tamamının karşılaştırmalı etoloji (hayvanları bireyler olarak araştıran bilim dalı) olduğunu savunarak karşılaştırmalı etolojiyi sosyal etolojiden ayırdı; daha sonraki yıllarda hayvanların sosyal gruplarının davranışları ve altlarındaki sosyal yapı. E. O. Wilson'ın Sociobiology: The New Synthesis (Sosyobiyoloji: Yeni Sentez) adlı kitabının 1975'te yayınlanmasından bu yana, davranış araştırmaları çok daha fazla sosyal unsurlara odaklandı. Bu aynı zamanda Wilson'ın, Robert Trivers'ın ve W. D. Hamilton'ın daha güçlü ama çok daha incelikli Darwinizm anlayışı tarafından da körüklenmiştir. Özetle etoloji, davranışsal ekolojinin bağlantılı gelişiminin bir sonucu olarak dönüştürülmüştür.
Sonuç: Etoloji neden önemlidir?Yeni bir köpek yavrusu veya kedi yavrusu olan herkes, eğitimin zor olabileceğini bilir. Belirli tür ve cinslerdeki hayvanların doğal davranışlarını anlayarak, istenen davranışları nasıl teşvik edeceğinizi ve istenmeyenleri nasıl caydıracağınızı daha iyi anlayabilirsiniz. Yavru köpeğinize nasıl oturacağını veya tuvalet eğitimini öğretiyor olun, hayvan davranışları üzerine temel bilgiler sizi çok ileriye götürecektir.
Etoloji, savunmasız türleri korumaya çalışan herkes için hayati bir alandır. Bir hayvan türünün doğal davranışlarını anlarsanız, onları nasıl güvende tutacağınızı da anlarsınız. Örneğin, Kaliforniya Akbabası'nın nesli neredeyse tamamen tükenmiştir çünkü avcılar onun leş yeme alışkanlıkları hakkında yeterince bilgi sahibi değillerdi ve akbabalar zehirli kurşun mermilerle öldürülen hayvanların leşlerini yiyorlardı. Yabani türlerin davranışlarını anlamak, bal arılarından martılara kadar hassas hayvan popülasyonlarını korumanıza yardımcı olabilir.
Yazlıkta olduğunuzu düşünün. Huzur içinde yürüyüş yaparken hiç tehlikeli bir vahşi hayvan gördünüz mü? Güvende kalmak ve hayvanı sakin tutmak için nasıl tepki vereceğinizi biliyor musunuz? Temel bir etoloji bilgisine sahip olmak, herhangi bir durumda hayvanlarla karşılaştığınızda güvende kalmanıza yardımcı olabilir. İster bir ayı, ister bir çıngıraklı yılan, ister zehirli bir örümcek görüyor olun her anda etoloji hayatınızı kurtarabilir.