Zamanının bilimsel çalışmalarında kullanılan bu önemli cihaz, bilim tarihinin en çarpıcı örneklerinden birisiydi.
Ölçümle sınırlı kalan bir özelliği de yoktu: Matematik problemi bile çözüyordu!
Usturlap, gökbilim alanında önemli bir ölçüm aracıydı.
Özellikle gök cisimlerinin konumunu belirlemek için kullanılıyordu. Astronomik gözlemlerden elde edilen verilerle gezegenlerin, yıldızların, Güneş’in ve Ay’ın konumlarını belirliyordu. Usturlap, ayrıca zamanında İslam dünyasında namaz saatlerinin hesaplanmasında da büyük rol oynuyordu.
Birçok bilim insanı tarafından kullanılan usturlapın, ilk olarak milattan önce 240 yılında, Apollonios ve milattan önce 150 yılında Hipparkos tarafından keşfedildiği kabul ediliyor. Ancak İslam dünyasında bu aletin daha da gelişmesi ve kullanımı konusunda önemli katkılar sağlandı.
9. yüzyılda, Ali bin İsa'nın eserleri usturlap konusunda önemli kaynaklar sundu.
Ayrıca birçok bilim insanı, bu alanda çalışmalar gerçekleştirdi. 12. yüzyılda Şerafeddin el Tusi tarafından baston şeklinde geliştirilse de Avrupa'da, 14. yüzyılda Jean Fusoris, ilk modern usturlap cihazını üretmişti.
17. yüzyıla kadar yaygın olarak kullanılan usturlap, 18. yüzyıldan itibaren önemini kaybetmeye başladı. Döneminin harikası olan bu icat, nasıl kullanılıyordu?
Cihazın üzerinde aylar, kutup yıldızı ve takım yıldızlarının bilgileri yer alıyor.
Kişi, gökyüzündeki bir yıldızı usturlaba tutarak, o yıldızın konumunu belirleyebiliyordu. Pusulaya da benzetebiliriz. Gökyüzündeki cisimlerin yükseklik açılarını ölçer ve bu ölçümlerle yerel saat hesaplamaları yapılabilirdi.
Bunun yanında astronomi ve astroloji alanlarında da büyük bir öneme sahip olan bu ölçüm aleti, bilim insanlarının gökyüzündeki cisimlerin konumlarını izleyerek çeşitli çıkarımlarda bulunarak hesaplama yapmalarına yardımcı oldu. Yerine daha modern bir teknoloji gelene kadar usturlap, bilim dünyasının gözdesi olmaya devam etti.
Kaynaklar: Cambridge Üniversitesi, Muslim Heritageİlginizi çekebilecek diğer içeriklerimiz: