Yorgunluk sıklıkla yaşadığımız bir duygudur. Bir süre boyunca - fiziksel veya zihinsel - belirli aktiviteler yaptığımızda veya yoğun duygusal durumlar yaşadıktan sonra kendimizi yorgun, hatta belki de bitkin hissedebiliriz.
Yorgunluk fiziksel, zihinsel veya duygusal çalışmadan sonra güç eksikliği olarak tanımlanabilir. Her halükarda, yorgunluğun davranışlarımız üzerinde tuhaf etkileri vardır ve bu da özdenetim sağlamada büyük zorluklarla sonuçlanır.
Bu, çocuklarda çok daha belirgindir, çünkü yorucu bir faaliyetten sonra ya da can sıkıntısının bir sonucu olarak yorgun olduklarında, bizi rahatsız edecek şekilde “Yanlış davranmaya” eğilimlidirler. Peki ama neden?
BEYİN KONTROL KULESİNDEKİ ARIZALAR
Beynin nasıl çalıştığından bahsederek başlayalım. Beyin, tüm davranışlarımızın üretildiği ve yönetildiği düşünce organıdır. Farklı alanlarının her biri, organın genel işleyişi içinde belirli görevleri yerine getirir.
Davranışsal kontrol, özellikle prefrontal korteks adı verilen bir alan tarafından gerçekleştirilir. Beynin en ön kısmında, alnın hemen arkasında, nöronların en yüzeysel katmanlarında yer alır.
Prefrontal korteks, yürütücü işlevler adı altında nitelendirilen karmaşık bilişsel görevleri yönetmekten sorumludur. Tıpkı havaalanı kontrol kuleleri gibi davranışlarımızı kontrol etmemize yardımcı olur. Yürütücü işlevler, yansıtma ve planlama, muhakemeye dayalı kararlar verme ve duygusal durumumuzu rasyonelleştirme ve yönetme becerisini içerir.
Bu gruba ayrıca bir dili anlama, okuma, matematiksel beceriler, öğrenme veya akıl yürütme gibi karmaşık bilişsel görevlerin performansı için bilgileri depolamamıza ve geçici olarak işlememize izin veren süreçler kümesi olan çalışma belleği de dahildir.
Peki bütün bunların yorgunlukla ne ilgisi var? Yetişkinlerin ve çocukların davranışlarını nasıl etkiliyor?
Oldukça basit. Çok büyük bir beyne sahip olmakla övünmek istesek de, gerçek şu ki beyin, vücudumuzun toplam kütlesinin yalnızca %2 veya 3'ünü temsil ediyor. Ve tüm beynin enerjisini en çok tüketen kısım tam olarak prefrontal kortekstir.
Enerjimiz azaldığında, ortalığı karıştırmamız daha olasıdır.
Yorgun olduğumuzda, metabolizmamız kullanılabilir enerjiyi dağıtma eğilimindedir. Böylece prefrontal korteksin işlevlerini maksimum verimlilikle yerine getirmesi için mevcut olan enerji azalır.
Başka bir deyişle, prefrontal korteksin çalışması için daha az yakıtı olduğu için düşünmeyi, planlamayı, karar vermeyi, duyguları yönetmeyi, bilgiyi saklamayı ve işlemeyi tam olarak beceremiyoruz. Sonuç olarak, kendi davranışlarımızı kontrol etme yeteneğimizi kaybederiz.
Bu yüzden yorgun olduğumuzda, söylemememiz gereken, değer verdiğimiz insanları incitebileceğini bildiğimiz şeyleri söyleme eğilimindeyiz. Çünkü yönetici işlevlerimiz tam olarak çalışmıyor.
Ve aynı şey çocukların da başına geliyor. Yapamayacakları veya yapmalarına izin vermediğimiz şeyleri bilmelerine rağmen (ki gayet iyi biliyorlar), “yaramazlık” yapma ihtimalleri artıyor.
YARATICILIK DA ARTIYOR
Ve ilginç bir gerçek: Yorgun olmanın iyi bir yanı var. Yorucu bir faaliyet gerçekleştirdikten sonra, daha yaratıcı olma eğilimindeyiz çünkü özdenetim başarısız olduğunda, fikirlerimiz filtresiz veya daha az bilinçli olarak ortaya çıkıyor.