Düşününce hemen aklımıza gelmese de belli zamanlarda ister istemez aradığımız ya da bulduğumuzda tekrar tekrar içimize çektiğimiz kokular vardır. Örnek olarak yağmurdan sonra etrafa yayılan toprak kokusunu düşünebiliriz. Ya da yeni biçilmiş çimlerin yaydığı koku da buna örnek olarak gösterilebilir. Fakat şüphesiz, bunların en yaygını mazot kokusudur. Etrafta bunlar gibi saymakla bitmeyecek bir sürü koku bulunuuyor
Bu içeriğimizde ise bunlardan biri olan kitap kokularına ve bu kokuların bazı insanlara neden çok çekici geldiğine değineceğiz. Bilimsel açıklamalardan yararlanacak olsak da teknik bir şekilde anlatmaktan kaçındığımız bu konu, düşünüldüğünden daha basit. Şimdi gelin, kitap kokularının neden bu denli çok sevildiğine birlikte bakalım.
Kitapların içeriğinde bulunan farklı kimyasallar, temelde bu kokuların sebebi. Fakat yeni ve eski kitap kokularında belirli farklar var:
Öncelikle yeni kitaplarla başlayalım. Bunların kokusunu değerlendirirken aklımızda bulundurmamız gereken toplamda 3 etken var. Mürekkep, kâğıt ve ciltlemek için kullanılan yapıştırıcı. Bu üçü birbiriyle harmanlandığı zaman her seferinde aynı kimyasal etkileşimi görmeyiz. Bu, farklı kitapların farklı taleplerle basılmasından kaynaklı.
Bu farklılık sebebiyle yeni kitapların kokuları da değişkenlik gösterir. Başta, saydığımız bu üç malzeme aslında çok da öne çıkan bir koku yaymaz. Fakat birbirleriyle etkileşime girdiklerinde VOC (Volatile Organic Compounds) şeklinde kısaltılan uçucu organik bileşikler ortaya çıkarırlar. Bunlar da zamanla tatlımsı bir koku yaymaya başlar.
Yeni kitaplar da hoş kokularla geliyor fakat onlardan ziyade eski kitaplarda daha yoğun kokulara rastlanıyor. Bunun sebebi ne?
Eski kitaplarınıza baktığınızda çoğu zaman hem sayfaların oksitlenme nedeniyle sarardığını hem de yeni kitaplarda olana göre daha yoğun bir kokunun yayıldığını görürsünüz. Bu, kağıdın yapısında bulunan selülozun ve ligninin aradan geçen zamanda bozulmasından kaynaklanır.
Bu bozulma sonucunda çok sayıda yeni organik bileşik ortaya çıkar ve zamanla; benzaldehit, vanilin, etil hekzanol, toluen ve etil benzen şeklinde sıralayabileceğimiz bu bileşikler tatlı bir koku yayar.
Peki bu kokular neye benzer?
Toluen ve etil benzen tatlı bir koku yayarken benzaldehit ve furfural bileşikleri bademi andıran bir koku yayıyor. Etil hekzanol ise çiçek kokusunu andıran bir kokudan sorumlu. Hepsi zamanla bir araya geldiğinde ise eski kitaplardan aldığımız ve tatlı olarak nitelendirdiğimiz koku ortaya çıkıyor.
Burada kokunun yoğunluğunu belirleyen etken, kimyasal karışımının ardından kitabın yaşı diyebiliriz. Zira eski kitaplar, günümüzdekilere göre daha çok lignin -vanilin kokusu veren bileşik- içeriyor.
Bir diğer konu ise kokunun bir anıyı veya hissi hatırlatması:
Eski sevgilinizle sürekli dinlediğiniz bir şarkıyı dinlemeyi bırakıp, ayrıldıktan yıllar sonra tekrar açarsanız, eski günlere gidip o zamanki hislerinizi tekrar yaşamanız mümkündür. Üzüntü, pişmanlık vb. hangi düşüncelerin geleceği size kalmış. Buna benzer bir durum koku tarafında da bulunuyor.
Yeni bir koku aldığımızda, koku alma sistemimiz hafızayla da bağlantılı olduğundan beynimiz o kokuyu o zamanki olaylarla, kişilerle veya duygularla bağdaştırır. Tıpkı az önceki eski sevgili örneğimizde beynimizin bir şarkıyı belli bir kişiyle bağdaştırması gibi. Aldığımız koku, içeriğimiz çerçevesinde özel olarak kitap kokusu, o zamanki hislerle veya olaylarla bağdaşırsa o günlere tekrar geri dönmek için de bu kokuyu arar hâle gelebiliriz.
2017 yılında yapılan bir çalışmada 79 kişilik bir grup, ne olduğunu bilmediği şeyleri kokularından tahmin etmeye çalıştı:
Kitaplardan, özellikle eski olanlardan vanilyayı andıran bir koku alındığı çoğu kişi tarafından belirtiliyor. Bu çalışmada ise birbirinden farklı cismleri kokusundan tahmin etmeye çalışan grup, kitaptan aldıkları kokuyu en çok ‘çikolataya’ benzetti. Çikolatanın ardından en çok alınan cevap ise kahve oldu.
Kitap kokularından bahsederken yaptığımız açıklamaları, mazot ve sıfır otomobil kokusu gibi farklı durumlarda da kullanabiliriz. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: ScoopWhoop, Stylist, Seeker, Science ABC