Dediğimiz gibi, artık en büyük gündemlerimizden biri para. Her şeyin giderek daha da pahalılaştığı bu dönemlerde, paramızı daha idareli kullanmak büyük önem kazanmaya başladı. Özellikle tasarruf etmeye dayanan yöntemler uygulanmaya çalışılsa da ay sonuna vardığımızda genelde paramız bitmiş oluyor.
Özel sebepler haricinde bu durumun oluşmasında, ekonomistlerin esas sebeplerden saydığı bir durum var: Cashless Effect (Nakitsizlik Etkisi).
Öncelikle Cashless Effect nedir?
"Kredi kartından harcama yapınca sanki para benden gitmiyor hissine kapılıyorum" cümlesini duymuşuzdur. Ekonomistlerin tanımladığı Cashless Effect de tam olarak bu durumu açıklıyor. Cashless Effect, eğer ödeme yapmanız gereken bir anda nakit paranız yoksa ve bunun yerine kredi kartıyla ödeme yapmayı tercih ediyorsanız ortaya çıkıyor.
Kredi kartıyla ödeme yaptığınızda fiziksel olarak para çıkışını görmediğiniz için ödeme yaparken nakitiniz varsa bile kredi kartını tercih ediyorsanız ve bu şekilde daha rahat hissediyorsanız Cashless Effect içindesinizdir demektir. Aynı zamanda, eğer alışverişte nakit yerine kredi kartı tercih ediyorsanız daha fazla para harcama eğilimi gösterebilirsiniz.
Neden nakit olmayan parayı harcamak daha kolay?
Günümüzde, teknolojinin de gelişmesi nedeniyle banka işlemleri daha çok dijital ödemeye yöneldi. Cashless Effect'i tanımlarken de açıkladığımız gibi, bir şeyi satın alırken fiziksel olarak para çıkışını görmediğimiz için daha kolay harcama yapılabiliyor.
Örneğin, bir televizyon satın alacaksınız ve televizyonun fiyatı 5 bin TL olsun. Bu televizyonu nakit ödemeniz gerektiği söylense, muhtemelen almaktan vazgeçersiniz ancak kredi kartıyla ödeme kolaylığı adı altında size taksit vs. gibi imkanlar sağlamayı kabul ederlerse televizyonu almak ihtimaliniz oldukça yükseliyor.
Bu etki hakkında yapılan çalışmalar ne diyor?
Cashless Effect ilk defa 1979 yılında, nakit ödeme yerine kredi kartıyla ödeme yaptıklarında daha fazla harcama eğiliminde olduklarına inanan, ekonomi alanındaki bir teorisyen olan Elizabeth Hirschman tarafından incelendi. Araştırması için bir mağaza zincirinin şubelerine, müşterileri araştırması için saha görevlileri gönderdi. Alışveriş yapan müşterilere, ne aldıkları ve hangi ödeme yöntemini kullandıkları soruldu.
Araştırmanın sonucu ise beklendiği gibi oldu. En çok harcama yapanlar kartla ödeme yapan müşterilerdi. Hirschman, başlattığı araştırmaların devamında ise kredi kartı kullananların, ürünün fiyatından ziyade daha çok ürünün özellikleriyle ilgilendiklerini ve para harcamaya dair kaygıyı azalttığı ortaya çıktı. Tabii para harcama kaygısı azalınca da ay sonu parasız kalma durumu kaçınılmaz oldu.
Cashless Effect'in sonuçları neler olabilir?
Cashless Effect'in en büyük ve yıpratıcı sonucu tabii ki para harcama eğilimini arttırması olabilir. Kredi kartının bir limiti olduğunu ve daha sonra geri ödememiz gerektiğini sıklıkla unutuyoruz. Dolayısıyla çok fazla borcun altına fark etmeden girmiş olabiliyoruz.
Tabii bunun finansal etkileri dışında ruhsal ve fiziksel olarak da etkileri olabilir. Yapılan araştırmalara göre, borcu olan insanların olmayan insanlara göre anksiyete ve depresyondan muzdarip olma olasılığı iki kat daha fazla.
Bireysel sonuçları haricinde elbette daha kitlesel sonuçları da var. Özellikle pandemi dönemi sürecinin etkisiyle Cashless Effect arttı. Dünyada artık nakit para kullanımı gittikçe azalıyor. Cashless Effect'in de artması sonucu bireysel borçlar artıyor ve dolayısıyla ülkelerdeki tüketici borçları da artıyor.
Biraz önce de bahsedildiği gibi, borç arttıkça kişinin ruhsal hastalıklara yatkınlığı artıyor. Bu durum da uzun vadede aslında ülkenin sağlık maliyetlerinin artacağı anlamına geliyor.
Pekala, Cashless Effect'i engellemek için neler yapabiliriz?
Açıkçası, Cashless Effect'ten kesin olarak kurtulmanın geçerli tek bir yolu var: Kredi kartıyla ödeme yapmayı bırakmak. Ancak dijital çağ dediğimiz günümüz şartlarında bu pek de mümkün değil ve gerçekçi görünmüyor. Hatta pandemi döneminde nakit satışını kapatan birçok mağaza oldu. Pekala, Cashless Effect'i yok edemesek de azaltmak için neler yapabiliriz?
Genel olarak fazla harcama yapmaktan kaçınmamıza yardımcı olan tasarruf yöntemlerini kullanabiliriz. Bu yöntemler, bir bütçe oluşturmak veya büyük bir şey satın almadan önce detaylı bütçe planlaması yapmak olabilir.
Kredi kartında fazla harcama yapmamak için harcamalarımızı limitimize göre değil, hesabımızda bulunan paraya göre yapmalıyız. Aylık bütçemize daha uygun olması için kredi kartı limitimizi bile düşürebiliriz.