Maaş zammı konusunda memurlar gibi SSK ve Bağ-Kurlular mağduriyet yaşıyor. Özellikle prim gün konusunda büyük adeletsizlik var.
Ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarında sosyal devlet ilkesinin bir uzantısı olarak bir takım gruplara pozitif ayrımcılık niteliğinde haklar sağlandığı görülüyor. Bunlardan birisi de aylık hesaplama sistemlerinde alt sınır aylığı uygulamasına yer verilerek aylıkların belirli bir miktarın altına düşmesinin önlenmesi ve asgari geçim düzeyinin korunması. Şimdi tam tersi durum olsa da alt sınır aylığı uygulaması ile aktif çalışma hayatlarında düşük ücret alan kişilerin emeklilik dönemindeki refah düzeylerini çok fazla etkilememesi amaçlanıyor.
Ancak sosyal sigorta primli sistemlerde, prim karşılığı olmayan aylıkların ödenmesi sosyal güvenlik sistemlerinde aktüeryal dengeleri bozan unsurlar olarak da değerlendirilir. Emekliler arasında gelir dağılımında adaletsizliğe yol açar. Yüksek prim ödeyerek ve uzun yıllar çalışarak emeklilik hakkını kazanan insanlara bağlanan aylık tutarlarına yakın emekli alt sınır aylıklarının belirlenmesi, başka türlü intibak taleplerini gündeme getirebilir. Örneğin 2000 yılından önce 7400 gün asgari kazançlar üzerinden prim ödeyen emekli ile 3600 gün prim ödeyen emekliye alt sınır aylığı uygulaması nedeniyle 2022/Haziran ayında 3166 TL aylık ve 126.64 TL ek ödeme olmak üzere toplam 3.292.64 TL ödeniyor. Yani aynı aylık ödeniyor.
Ancak, 5510 sayılı Kanunun ek 19. maddesinde öngörülen alt sınır aylığı uygulamasında farklı bir durum var. Sistemde sigortalılara prime esas kazançları ve prim gün sayıları dikkate alınmak suretiyle hesaplanarak bağlanan aylık tutarları var. Bu aylıkların ödenmesi sırasında alt sınır aylığı devreye giriyor. Sigortalının sistemde hesaplanan aylık tutarı ile genel belirlenen en düşük emekli aylığı karşılaştırılıyor ve yüksek olan ödeniyor. Yoksa sigortalının sistemde tutulan aylığının miktarı değişmiyor ve maaşlara yapılan her zam sigortalının sistemdeki aylığına yapılarak bankaya gönderilme sırasında mukayese işlemi yapılıyor.
Dolayısıyla, altı ayda yapılan emekli zamları sigortalıların kendi aylıklarına uygulandığında, aylık tutarları her seferinde alt sınır aylığının altında kalırsa, emekliler uzun süre sadece alt sınır aylığı almaya devam edebilir.
2022/Temmuz dönemi itibarıyla belirlenen 3.500 TL alt sınır aylığı uygulaması şu şekilde olacak. 3.500 TL aylık tutarının içinde ek ödeme de bulunduğundan, emeklilere ödenecek aylık, önce yüzde 42.35 oranında artırılacak ve bulunan rakam, emekli alt sınır aylığı olan 3 bin 500 liranın ek ödemesiz tutarı olan 3.365.38 TL ile karşılaştırılacak. Zam uygulanan aylık, bu tutarın üstünde ise aynen ödenecek, altında ise 3.500 TL alt sınır aylığı ödenecek.
YÜKSEK AYLIK ÜZERİNDEN ÖDEME
Örneğin 2022/Haziran ayında, 2.450 TL aylık ve 98 TL ek ödeme olmak üzere toplam 2.548 TL almakta olan SSK emeklisinin; 2 bin 450 lira olan aylığı önce yüzde 42.35 oranında artırılır. 2.450 x1.4235 =3.487.58 TL olarak bulunan aylık ek ödemesiz alt sınır aylığı olan 3.365.38 TL ile karşılaştırılır. Sigortalının aylığı belirlenen en düşük emekli aylığından yüksek olduğundan, tarafına 3.487.58 TL aylık ve 3.487.58 x 0,04=139.50 TL ek ödeme olmak üzere toplam 3627.08 TL ödenir.
Diğer bir örnekte, sigortalının sistemde tutulan ek ödemesiz aylığı 1.980 TL olup, aylık tutarının düşük olması nedeniyle tarafına 2022/Haziran döneminde geçerli olan 2.500 TL alt sınır aylığı ödeniyor olsa idi, öncelikle sigortalının sistemde tutulan gerçek aylığı 1.980 TL yüzde 42.35 oranında artırılacak ve bulunan rakam 3.365.38 TL ile mukayese edilecek idi. 1.980 x 1.4235=2.818.53 TL, ek ödemesiz 3.365.38 TL olan alt sınır aylığının altında olduğundan bu durumda emekliye 3.500 TL alt sınır aylığı ödenecek. 2023/Ocak ayında emekli maaş zammı belirlendiğinde, bu sigortalı için zam oranı önce sistemdeki 2.818.53 TL aylığa uygulanacak ve bulunan zamlı maaş (en düşük emekli maaşı 3.500 TL olarak devam ederse) yine 3.365.38 TL ile mukayese edilecek ve ödeme yüksek olan aylık üzerinden yapılacak.
ÇALIŞMADAN NASIL GEÇİNSİN?
Açlık sınırının 6.391.17 TL’ye yükseldiği ülkemizde 3.500 TL alt sınır aylığı çok düşük. Ancak, 2008/Ekim sonrasında bağlanan en düşük SSK ve Bağ-Kur aylık tutarlarına bakıldığında, sosyal güvenlik sisteminde aylık hesaplama yöntemlerinin yeniden gözden geçirilmesinin çok gerekli olduğu görülüyor. SGK’nin internet sitesinde yayımlanan genel yazılarında yer alan aylık tutarları, 3.500 TL alt sınır aylığının nerdeyse üçte biri kadar. İnsanlar bu aylıkları almak için mi emekli olsun? Emekli olsun da çalışmasın mı? Çalışmazsa nasıl geçinsin? Yani nereden tutarsanız elinizde kalıyor.
2008/Ekim öncesi emekli olanlara ödenen en düşük emekli aylıklarına bakıldığında, yine durum çok iyi değil. İktidarın işbaşına geldiği 2002 yılından günümüze kadar ki en düşük SSK emekli aylıkları ile bu aylıkların net asgari ücretle karşılaştırması aşağıda Tablo 2’de yer alıyor.
HİSSE ORANINDA ÖDEME YAPILIYOR
Peki, SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarına ne kadar zam geldi?
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) internet sitesinde yer alan 2022 yılı nisan ayı verilerine göre, SSK kapsamında emekli sayısı 8.652.012, Bağ-Kur kapsamında ise 2.721.239 kişidir.
SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin aylıkları 5510 sayılı yasanın 55. maddesi gereğince her yılın ocak ve temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre TÜİK tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirleniyor.
TÜİK tarafından açıklanan rakamlara göre, bir önceki yılın Aralık ayına göre tüketici fiyat endeksi değişim oranı yüzde 42.35 oldu.
SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarına; 2022/Ocak ödeme döneminde yüzde 25.47, 2022/Temmuz ödeme döneminde ise yüzde 42.35 oranında zam yapıldı.
En düşük emekli maaşı ne kadar oldu? Mukayese işlemi nasıl yapılıyor?
Halen ek ödeme dahil 2.500 TL olarak uygulanan emekli alt sınır aylığı, 7417 sayılı yasayla 5510 sayılı yasanın ek 19. maddesinde yapılan değişiklikle 3 bin 500 TL’ye yükseltildi.
Bu rakam, malullük ve yaşlılık aylıklarında emeklinin aylığı ile mukayese edilirken ölüm dosyalarında, her bir hak sahibi için geçerli değil. Ölüm dosyasında ödenen toplam aylık ile bu miktar karşılaştırılıyor ve hak sahiplerine hisseleri oranında ödeme yapılıyor.
Emekliler sık sık meydanlara çıkarak yaptıkları eylemlerle hükümetten maaşlarında iyileştirme beklediklerini dile getiriyor. Emekliler açlık sınırının altında yaşam mücadelesi verdiklerini belirterek iktidara “İnsanca yaşamak istiyoruz” diye seslendi.
TEMELLİ YOKSULLUĞA TESLİM OLDULAR
2008/Ekim öncesi bağlanan en düşük yaşlılık aylığı 2022/Temmuz dönemi itibarıyla 4.506.80 TL oldu. Yani eski emekliler diye ifade edilen grubun aylığı 3.500 TL olarak belirlenen en düşük emekli maaşının 1.000 TL üstünde ancak net asgari ücret ile karşılaştırıldığında aslında eski emeklilerin maaşlarının 2016 yılından itibaren asgari ücretin net tutarının altına düşmeye başladığı, çalışma hayatından ayrılan ve emekliliği tercih edenlerin gelirlerinde ve yaşam standartlarında düşüşlerin olduğu, çalışırken bile geçim sıkıntısı çekenlerin emekli olduktan sonra temelli yoksulluğa teslim olduklarını bu rakamlar en açık şekilde gösteriyor.
AÇLIK SINIRINDAN DÜŞÜK
2022/Haziran ayı açlık ve yoksulluk sınırı açıklandı.
2022 Haziran ayı sonucuna göre, dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 6.391.17 TL’ye, gıda harcaması ile giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer aylık harcamalarının toplam tutarı (yoksulluk sınırı) 20.818.14 TL’ye yükseldi.
1 Temmuz’dan geçerli olan yeni asgari ücret ile henüz Temmuz ayı verileri açıklanmamakla birlikte 2022/Haziran ayı açlık sınırı ile 5.500.35 TL olan net asgari ücret karşılaştırıldığında, asgari ücretin açlık sınırından 890.82 TL daha düşük olduğu görülüyor.
En düşük emekli maaşı olan 3.500 TL ise açlık sınırının yaklaşık yarısı tutarında.
Asgari ücretlinin ve emeklinin gelirinin açlık sınırının altında olduğu, yüksek enflasyon nedeniyle zaten çok düşük olan gelirlerinin kısa zamanda eridiği, çalışan ve emeklinin geçim mücadelesi verdiği görülüyor.