Türkler 11. yüzyıl ile birlikte Anadolu’ya gelmeye başlamış ve 1071 Malazgirt zaferi sonrası bu süreç hızlanmıştır. Kendi aralarında bazı küçük örgütlenmeler kursalar bile en azından dini olarak ortak bir paydada buluşmadıkları ve İslamiyetin yayılması istendiği için ahi teşkilatı kurulmuştur. Ahi teşkilatı Osmanlı Devleti ile özdeşleşmiş olmasına rağmen aslında geçmişi çok daha eskiye dayanır.
Ahi teşkilatı için bir esnaf örgütüdür tanımını yapmak doğru ancak bu örgüt dini temelli olduğu için farklı bir açıdan değerlendirmek de gerekir. Zaman zaman Osmanlı’ya zarar verdiği bile söylenen ahi teşkilatı aslında Türk - İslam geleneğinin de başlangıcıdır. Gayrimüslimlerin ticari hayata girmesi ile birlikte yok olan ahi teşkilatı nedir, ne zaman kuruldu gibi merak edilen soruları gelin tüm detaylarıyla inceleyelim.
Temelden başlayalım, ahi teşkilatı nedir?Ahi teşkilatı, Anadolu’da Türkler tarafından kurulmuş ilk esnaf birliğidir. Bu birlik, Müslüman Türklerden oluşmaktaydı. Teşkilata katılanlara eğitim verilir ve bir meslek sahibi olmaları sağlanırdı. Ahi teşkilatına girmek için pek çok kural olduğu gibi bu birlikte kalabilmek için de uyulması gereken kurallar vardı. Osmanlı Devleti’nin kurulmasında ahi teşkilatının son derece önemli bir rolü vardır.
Ahi teşkilatını kim kurdu?Bağdat’ta önemli İslam alimlerinden ders alan Ahi Evran, 1205 yılında Anadolu’ya geldi. Burada Hacı Bektaş-ı Veli ile tanışan Ahi Evran, Türkler arasında İslamiyetin o kadar da yaygın olmadığını ve olanlar arasında da bir birlik olmadığını gördü. Hem bu birliği sağlamak hem de Türkler arasında İslamiyetin daha hızlı yayılması için Hacı Bektaş-ı Veli’nin teşvikiyle ahi teşkilatını kurdu.
Kesin olarak bilinmemekle beraber ahi teşkilatının ilk kez Kırşehir’de kurulduğu düşünülüyor. Ahi kelimesi Arapça kardeş anlamına gelmektedir. Bu açıdan ahi teşkilatının bir kardeşlik birliği olduğunu söylemek mümkün. Hacı Bektaş-ı Veli’nin teşvikiyle kurulmuş olan bu birlik, Türklerin İslam anlayışının temelini oluşturan Bektaşilik geleneğine bağlıdır.
Ahi teşkilatı ne zaman kuruldu?Ahi Evran’ın Anadolu’ya gelişinin 1205 yılında olduğu pek çok kaynakta net bir şekilde söyleniyor. Ancak ahi teşkilatının tam olarak ne zaman kurulduğu biliniyor. Osmanlı Devleti’nin 1299 yılında kurulduğunu ve ahi teşkilatının bu kuruluşta önemli bir rolü olduğunu düşünürsek aradaki birkaç on yıllık süreçte ahi teşkilatının kurulmuş olduğunu söylemek mümkün.
Ahi teşkilatı neden kuruldu?Ahi Evran, Bağdat’ta eğitim gördüğü sırada Araplar tarafından kurulmuş bir esnaf birliği olan Fütüvvet Teşkilatı'ndan etkilenmiştir ve bunun bir benzerini Anadolu’da kurmak istemiştir. Fütüvvet Teşkilatı, tıpkı ahi teşkilatı gibi esnaflara belirli kurallar koyuyor ve onların İslami değerlere uygun olarak ticaret yapmalarını sağlıyordu.
Ahi teşkilatının da birincil kuruluş amacı, esnafın İslami kurallara uygun ticaret yapmasını sağlamaktır. Ancak diğer bir önemli kuruluş amacı, Türkler arasında İslamiyeti yaymaktır. Müslüman olmayanlar ahi teşkilatına giremiyorlardı. Bu teşkilata giremeyen esnaflar pek çok avantajdan faydalanamadıkları gibi daha yüksek vergi ödemek zorunda kalıyorlardı.
Osmanlı Devleti’nin kurulması ile birlikte ahi teşkilatının önemi arttı çünkü Osmanlı bir İslam devletiydi ve ticaretin de buna uygun şekilde yapılması isteniyordu. Ahi teşkilatı kendi içinde bir usta - çırak ilişkisine sahip olduğu için bu teşkilat dışında kalanlar halk tarafından da güvenilir olarak görülmüyordu. Hatta bu nedenle ahi teşkilatının zaman zaman Osmanlı ekonomisine zarar verdiği bile söylenmektedir. Elbette bu değerlendirmeyi yapacak olan kişiler uzman tarihçilerdir.