Afrika’nın ikiye ayrılması çok yavaş gerçekleşen bir süreç. Bütün jeolojik süreçlerin tamamında gördüğümüz gibi bu ayrılma da oldukça uzun bir zaman alacak. Ama asıl önemli olay, ayrılan iki büyük toprak parçasının sonucunda yeni bir okyanus ortaya çıkacak olması!
29 Mart 2018’de Güney Kenya’da birkaç kilometre genişliğinde büyük bir çatlak ortaya çıkmıştı. Büyümeye devam eden bu çatlak, Mairobi Narok otoyolunda çökmeye dahi neden oldu ve bölgedeki deprem hareketleri de buna eşlik etti. Günümüzde de bu çatlak gittikçe büyümeye devam ediyor.
Çatlak ilk olarak nasıl fark edildi?
Mart 2018’de Kenya’da aniden birkaç kilometre boyunca uzanan bir çatlak oluştu. Büyümeye devam eden bu çatlak, Nairobi ile Narok arasındaki karayolunun çökmesine neden oldu. Çatlağın oluşmaya başlaması, Doğu Afrika Rifti’nin tektonik hareketleri ile ilişkilendirildi. Bir diğer spekülasyon da çatlağın oluşumuna erozyonun neden olduğudur.
Taşküre olarak da bilinen litosfer, mantonun üst kısmıdır. Bu tabakanın kalınlığı 80-200 km arasındadır ve birden fazla tektonik levhaya ayrılmış durumda. Bu levhalar sabit değildir. Ağdalı bir yapıdaki astenosfer (litosferin alt kısmı) üzerinde sürekli kayıyorlar. Kaymanın mekaniğine dair tartışmalar devam etse de bu hareketlerin, plakaların yırtılarak yeni plakaların oluşmasına neden olduğunu biliyoruz. Doğu Afrika Rifti’nin oluşumu da buna bir örnek.
Doğu Afrika Rifti, Afrika’yı ikiye bölüyor.
Kuzeyde Aden Körfezi, güneyde Zimbabve arasında uzanan 3 bin km’yi aşarak Afrika’yı Somali ve Nübye levhaları olarak ikiye bölüyor. Etiyopya, Kenya ve Tanzanya boyunca uzanan bu Rift Vadisi'nin doğusundaki hareket, güneybatı Kenya’da aniden ortaya çıkan çatlakla iyice belirginleşti.
Çatlaklar, kıta kırılmasının ilk adımıdır.
Meydana gelen çatlaklar, başarılı olursa yeni bir okyanus havzası oluşumuna sebebiyet verirler. Mesela Güney Amerika ve Afrika’nın ayrılmasıyla sonuçlanan bu olayın dünya üzerinde gerçekleştiği yere örnek olarak Güney Atlantik Okyanusu’nu verebiliriz.
Tıpkı bir puzzle parçaları gibi eşleşiyorlar.
Doğu Afrika’daki bu çatlak, aktif bir çatlak olarak tanımlanıyor ve bu streslerin kaynağı, altta yatan mantonun dolaşımında yatıyor. Bu çatlağın altında, büyük bir manto yükselmesi; litosferin yukarı doğru yükselmesine, sıcaklık artışı sonucu güçsüzleşmesine ve faylanma nedeniyle kırılmaya neden oluyor.
Doğu Afrika sisteminde, büyük sınırlayıcı faylarla birbirinden ayrılmış bir dizi hizalanmış çatlak vadiler uzaydan açıkça görülebilir.
Bunlar, yıllar önce Kuzey Etiyopya’da Afar bölgesinde yaklaşık olarak 30 m ile başlayan ve güneyde Zimbabve’ye doğru yılda ortalama 2.5-5 cm arasında yayılan bir seriyi takip etti. Yani birdenbire aynı anda oluşmadılar.
2018'de Kenya'da ortaya çıkan bir çatlakla ilgili haberler büyük ilgi uyandırdı.
Haberlere konu olan bu çatlak, birçok kişiye göre kıtanın ikiye bölünmesi demekti. Bu şaşırtıcı gelişmeyi Afrika'nın büyük bölünmesinin kanıtı olarak sunmak biraz yanıltıcı olacaktır. Uzmanların söylediklerine göre videodaki olay, bölgedeki vadinin düzenli bir ayrılma hareketinin yerel ölçekteki görüntüsü.
Doğu Afrika Çatlak Sistemi, günümüzdeki hareketine yaklaşık 25 milyon yıldır devam ediyor. Kenya’da görülen çatlak ve kıtada yaşanan değişimin de aslında dolaylı bir sonucu.
Bu çatlak, çok farklı bir dünya haritasını ortaya çıkarabilir.
Muhtemelen insanlığın göremeyeceği milyonlarca yıl sonrasında Doğu Afrika Çatlak Sistemi’nin neden olduğu değişiklikler, günümüzden oldukça farklı bir dünya haritasını ortaya çıkarabilir. İlerleyen zamanlarda Somali levhası ile Nubia levhası arasında muhtemelen yeni bir okyanus görüleceği söyleniyor. Büyük Afrika kıtası, doğu bölgesini kaybedecek ve Doğu Afrika, uçsuz bucaksız bir denizle kıtadan ayrılacak.
Kulağa bir film sahnesini aratmayan kurgu gibi gelse bile dünya yüzeyinin sürekli bir değişim halinde olduğunu unutmamamız gerek. Yıllardır devam eden ve edecek olan bu değişim çok yavaş olduğu için biz doğrudan bu durumu fark edemiyoruz. Ve maalesef bu olayları bizler ancak deprem gibi doğal afetlerle anlıyoruz.