Los Angeles, ABD’nin en kalabalık ve en kurak şehirlerinden biri. Bu yüzden su kaynaklarını korumak için her türlü önlemi almaya çalışıyor. Bunlardan biri de 2015 yılında şehrin su rezervuarlarına 96 milyon siyah plastik top bırakmak oldu.
Peki bu topların amacı neydi ve gerçekten işe yaradılar mı? Kim bilir belki de ileride Türkiye'de de böyle manzaralar görürüz, neyse hadi gelin konumuza geri dönelim ve bu topların tam anlamda ne olduğunu açıklayalım:
Gölge topları, suyun buharlaşmasını ve kimyasal tepkimelerini önlemek için tasarlandı.
Los Angeles, yıllık ortalama 378 mm yağış alan bir şehir. Bu, Türkiye’nin en kurak bölgesi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden bile daha az. Bu yüzden şehir, su ihtiyacını karşılamak için uzak yerlerden su getirmek zorunda kalıyor. Ancak bu suyun bir kısmı, sıcak ve güneşli iklim nedeniyle rezervuarlarda buharlaşıyor. Bu da hem su kaybına hem de maliyete neden oluyor.
Bunun önüne geçmek için Los Angeles Su ve Elektrik Dairesi (LASED), su yüzeyini gölgeleyerek buharlaşmayı azaltacak bir yöntem geliştirdi. Bu yöntem, suya 96 milyon siyah plastik top bırakmaktan ibaretti. Bu toplar, "gölge topları" olarak adlandırıldı ve her biri 10 santimetre çapında ve yaklaşık 240 ila 260 gram ağırlığındaydı. Topların içi de suyla doluydu, böylece rüzgârla savrulmuyorlardı.
Gölge toplarının bir diğer faydası da suyun güneş ışığıyla temasını keserek kimyasal tepkimeleri önlemekti.
Özellikle kloramin adlı bir madde, güneş ışığı altında kanserojen bir madde olan bromat oluşturabiliyordu. Bu da suyun kalitesini ve güvenliğini tehlikeye atıyordu. Gölge topları sayesinde, bu risk de azaltılmış oldu. Bu toplar, su tasarrufu sağladı fakat çevresel etkileri tartışmalı.
LASED, gölge toplarının yılda 1,1 milyar litre su tasarrufu sağladığını iddia etti. Bu da yaklaşık 440 olimpik yüzme havuzuna denk geliyor. Ayrıca suyun ısıtılması ve arıtılması için harcanan enerji ve para da azaldı. LASED, gölge toplarının maliyetinin 34,5 milyon dolar olduğunu ancak 10 yıl içinde kendini amorti edeceğini belirtti.
Herkes bu siyah topları pek de faydalı bulamadı.
Bazı uzmanlar, siyah topların suyu ısıtabileceğini ve buharlaşmayı artırabileceğini söyledi. Bazıları da topların zamanla aşınarak mikroplastik parçacıklarını suya bırakabileceğini ve bunların da canlılara zarar verebileceğini ileri sürdü.
LASED ise, bu endişeleri yersiz bulduğunu ve gölge toplarının güvenli ve etkili olduğunu savunmuştu. Kendileri, topların; gıda sınıfı plastikten yapıldığını ve herhangi bir zararlı madde içermediğini belirtti. Ayrıca suyun ısınmasının önemsiz olduğunu ve buharlaşmayı etkilemediğini de söylemişti.
Bu yöntem, geçici bir çözüm olarak görülüyor ve başka alternatifler aranıyor. Gölge topları, Los Angeles’ın su sorununu çözmek için atılmış bir adım olsa da uzun vadede yeterli olmayabilir. Çünkü şehrin su ihtiyacı artmaya devam ediyor ve iklim değişikliği nedeniyle kuraklık riski de yükseliyor. Bu yüzden, daha sürdürülebilir ve verimli su yönetimi yöntemleri geliştirilmesi gerekiyor.
Bu yöntemlerden biri, suyun geri dönüştürülmesi. Yani atık suyun arıtılarak tekrar kullanılabilir hâle getirilmesi. Böylece hem su kaynaklarını korumak hem de su kalitesini artırmak epey etkili olabilir. Ancak bu yöntemin de maliyeti ve toplumsal kabulü konusunda bazı zorluklar söz konusu.
Bir diğer yöntem, suyun yer altında depolanması. Yani fazla suyun yer altındaki doğal akiferlere pompalanması ve ihtiyaç duyulduğunda geri alınması. Bu şekilde, hem suyun buharlaşmasını önlenebilir hem de yer altı su seviyesini yükseltmek için faydalı olabilir ama bu yöntemin de teknik ve yasal sorunları var.
İlk olarak 2009 yılında Ivanhoe barajında denenen bu yöntem daha sonra Los Angeles barajında da denenmişti. Bu çözüm şekli bazı uzmanları rahatsız etse de geçmiş şartlarda etkili bir çözüm sunduğu kesin. 2015 yılında, gölge topları Los Angeles barajı hariç bütün barajlardan da kaldırılmış.
Los Angeles'ın uyguladığı bu çözüm, Türkiye'de zamanında çok fazla gündeme gelmişti ancak hiçbir adım atılmadı.
Biliyorsunuz ki Türkiye özellikle yaz aylarında âdeta çöl ortasındaymışız gibi cayır cayır yanabiliyor. Özellikle küresel iklimin çok değiştiği bu zamanlarda böyle bir yönteme başvurmak bizce hiç mantıksız değil. Zaten geçmişte ülkemizde de uygulanması konusunda çokça konuşulmuş ancak yetkililer olayı -her zamanki gibi- çok da ciddiye almamış.
Önümüzdeki senelerde barajlarda siyah top görmeye başlarsak hiç şaşırmayız fakat bu zamandan sonra artık etki eder mi emin değiliz, sonuçta kışın bile yağmayan yağmur ve kar artık yazın yağar da barajları doldurur mu tam kestiremiyoruz.
Kaynaklar: ScienceABC, Science Alert, National Geographic, GoverningBenzer diğer içeriklerimize aşağıdan göz atabilirsiniz: